| Autor |
Wiadomość |
Komentarze |
|
Temat postu: Odkrycie imienia Mączysław. (komentarz)
 Wysłany: 09-05-2008 - 18:10
|
|
Dołączył: 02-07-2006
Posty: 4482
Status: Offline
|
|
|
|
|
 |
|
Akczam67 |
|
|
Temat postu: Odkrycie imienia Mączysław. (komentarz)
Wysłany: 20-09-2008 - 10:45
|
|
Dołączył: 07-03-2008
Posty: 137
Status: Offline
|
|
Posłowie:
A.Odczytywanie imion średniowiecznych z „nosówkami”;
B.Imiona „mączyste” w średniowieczu;
C.Deklinacja imion „mączystych”.
Ad A.
Z czasem mój entuzjazm związany z odkryciem imienia Mączsław, Mącz(y)sław został mocno schłodzony gdy zapoznałem się ze Słownikiem Staropolskich Nazw Osobowych (SSNO). Imienia Mączsław, czy Mączysław tam nie znalazłem – ale znalazłem imiona Manczslaw i Manczislaw, które są odpowiednikami tych imion w łacińskiej wersji ortograficznej. Proszę sobie wyobrazić, że imiona te znajdują się w kategorii hasłowej: „Męcisław, Męcsław, Mięcsław, Męsław” (!).
Jak widać nawet wybitni specjaliści od językoznawstwa potrafią czasem się pomylić. W tym przypadku przyczyna leżała głównie w tym, że autorzy nie znajdowali nazwy pospolitej „mącz” w „Słowniku staropolskim” oraz nazwy „Mącz” we współczesnej polszczyźnie. W związku z tym nawet nazwa średniowieczna „Mancz” nie była odczytywana jako „Mącz”- lecz jako „Męcz” (!). Dopiero pod koniec ubiegłego wieku jeden z twórców SSNO, K.Rymut, dokonywać zaczął rewizji swoich poglądów na nazwę „Mancz”(Mącz). Znalazło to wyraz w trzech książkach tego wybitnego językoznawcy: „Nazwiska Polaków”(dwutomowe), „Słownik nazwisk współcześnie używanych” oraz „Nazwy miejscowe Polski”. W dwóch pierwszych słownikach K.Rymut umieścił po raz pierwszy w historii polskiego nazewnictwa - nazwisko „Mącz”. Jest to tym bardziej godne uwagi, że autor nie miał nawet do dyspozycji takich nazwisk, ponieważ w rubryce ilość osób napisano „0”(zero !). (Mnie udało się w internecie odnaleźć dwóch autorów publikacji prawniczych: Elżbietę i Marka Mączów oraz wieś Mącze koło Ełku). Natomiast w „Nazwach miejscowych Polski” ustosunkował się K.Rymut do historycznych nazw topograficzych i miejscowych dawnej ziemi łomżyńskiej. Trzy historyczne nazwy: Łady Mancz, Buczino Mancz i silva Mancz odczytał jako Łady Mącz, Buczyno-Mącz i las Mącz(!). Nazwę lasu Mancz/Mącz wywodził od zmiękczonego imienia Mąk. W ten sposób otwarta została droga do nowego spojrzenia na zapisy niektórych nazw średniowiecznych zaczynających się na „Mancz” (Mącz), z których większość powinna mieć charakter „mączysty”. Póki co jednak musimy zaglądać do SSNO i robić sobie w pamięci „poprawki” czytając niektóre nazwy osobowe:
zapis źródłowy Mączyna, Mąnczina, MŘczina – a odczyt Męcina(!);
zapis źródłowy Manczislaw, Manczslaw, Mączeslaw – a odczyt Męcisław(!).
Na temat imienia Mączsław szerzej wypowiedziałem się w artykule „Mączka.Etymologia(Glosa)” oraz w artykule „Mączka.Leksykon”.
Ad B.
W leksykonie(„Mączka.Leksykon”) przedstawiłem następujący zestaw imion „mączystych”:
1.Mącz (Mancz) 1293 r., KDW, nr 1599, t.III; imię pochodzi od nazwy pospolitej „mącz” (oboczność od „mąka” lub „mąt”); możliwy skrót od imienia dwuczęściowego, patrz niżej.
2. Mączsław (Mancz-slav) 1350 r., KDW, nr 155, t.VI; imię złożone, dwuczęściowe;
3. Mączesław (Mancze-slav) 1472 r., Akta grodzkie i ziemskie (AgiZ) t.IV; imię złożone, dwuczęściowe;
4. [ Mączosław] (Manczo-slav), skróty: Manco 1212 r., Manczo 1443 r. AgiZ; imię złożone, dwuczęściowe;
5. Mączysław (Manczi-slaw) 1463 r., SSNO; imię złożone, dwuczęściowe;
6.[ Mączymir] (Manczi-mir) 1423 r., SSNO; imię złożone, dwuczęściowe;
7. [Mączygost] (Manczi-gost) 1430 r., AgiZ; imię złożone, dwuczęściowe;
8. Mączyna (Macz-ina) 1096 r., Długosz Opera omnia t.1; Mřczina 1411r., SSNO; Mączyna 1459r., SSNO; skrót dwuczęściowego imienia plus przyrostek „ina”( dzierżawczość, wskazanie na właściciela czyli „Mącza”);
9. Mączo (Manco/Manczo), skrót od Manczo-slaw (odjęcie drugiego członu) 1212 r., SSNO;
10.Mączosza (Manco-ssa), dodanie do skrótu Manco (od Manco-slav/Manczo-slav) przyrostka zdrabniająco-spieszczającego „ssa”(sza) 1136 r., Bulla Gnieźnieńska;
11. Mączla (Mancz-la) 1350 r., skrót od Mancz-slaw, z drugiego członu odjęto dwie litery (1 i 4), KDW, nr155,t.VI; lub do skrótu „Mancz” dodano przyrostek „l” z samogłoską „a” (efekt zdrabniająco-spieszczający);
12. Mączlo (Mancz-lo) 1380 r., AgiZ, t.III, oboczna postać imienia Mączla; do skrótu „Mancz” dodano przyrostek „l” z samogłoską „o” (efekt zdrabniająco-spieszczający);
13.Mączel (Mancz-el ), 1400r., KDW nr 385,t.VI; j.w. do skrótu dodano przyrostek „l” z samogłoską „e”(efekt zdrabniająco- spieszczający);
14.Mączka (Mancz-ka), 1393r. , KDW nr 331, t.VI; skrót „Mancz” plus przyrostek „ka” zdrabniająco- spieszczający; lub pochodzenie od nazwy pospolitej „mączka”;
15. Mączek (Mancz-ek?)1464 r., Nazwiska Polaków, j.w., przyrostek „ek” zdrabniająco- spieszczający dodany do skrótu „Mancz”.
Ad C.
Deklinacja imion „mączystych”.
W języku łacińskim jest 5 deklinacji. Nazwy osobowe rodzaju męskiego odmieniane były w średniowieczu podług 2 i 3 deklinacji.
Kolejność przypadków: mianownik (N), dopełniacz(G), celownik (D), biernik(Acc.), wołacz(V), narzędnik(Abl.)
Imię Manczka (Mączka) odmieniano podług III deklinacji:
N. Manczk(a)
G. Manczk-onis
D. Manczk-oni
Acc.Manczk-onem
V. o Manczka(a)
Abl.de Manczk-one
Tak odmieniano imiona: Mancz, Manczo, Manczina, Mancossa, Manczla, Manczlo, Manczek.
Spotkałem też odmianę imienia „Mancz” bez elementu „on” w końcówce deklinacyjnej:
N.Mancz; G.Mancz-is; D.Mancz-i; Acc.Mancz-em; V. o Mancz; Abl. de Mancz-e.
Tak mogły się odmieniać także Manczina i Mancossa:
N.Manczin(a); G.Manczin-is; D.Manczin-i; Acc.Manczin-em; V.o Manczin(a); Abl. de Manczin-e.
Imiona dwuczęściowe, zakończone na slaus (slav) oraz Manczimir, Manczigost (tu dodawano końcówkę „us”) odmieniano podług II deklinacji:
N.Manczsla-us
G.Manczsla-i
D.Manczsla-o
Acc. Manczsla-um
V. o Manczsla-e
Abl. de Manczsla-o
Tak odmieniano imiona dwuczęściowe: Mancz-slav, Mancze-slav, Manczo-slav, Manczi-slav(Manczy-slav), Manczi-mir(us), Manczy-gost(us).
Możliwa była też taka postać tej II deklinacji:
N.Manczslav-us; G.Manczslav-i; D. Manczslav-o; Acc. Manczslav-um; V. o Manczslav-e; Abl. de Manczslav-o
N.Manczimir-us;G.Manczimir-i;D.Manczimir-o; Acc. Manczimir-um; V. o Manczimir-e; Abl. de Manczimir-o
Więcej na temat deklinacji łacińskich w komentarzach do artykułu „Mączka.Etymologia(Glosa)”
Serdeczne pozdrowienia dla wszystkich czytelników.
Ryszard M. |
|
|
| |
|
|
|
|
|
Akczam67 |
|
|
Temat postu: Odkrycie imienia Mączysław. (komentarz)
Wysłany: 31-08-2010 - 13:57
|
|
Dołączył: 07-03-2008
Posty: 137
Status: Offline
|
|
Posłowie2
Imię „Manczslav” (Mączsław) występujące w KDW w dokumencie z roku 1350 miało kapitalne znaczenie dla wytworzenia się imienia „Mączka” i nazwiska „Mączka”, dlatego pozwolę sobie jeszcze raz powrócić do tego artykułu wzbogacony o pogłębioną analizę i zaznajomienie się z nowym źródłem dotyczącym lokacji miasta Żnina w 1350 roku.
Cały artykuł oparłem na informacjach zawartych w KDW, t.6,nr 155 z roku 1350. W przedstawionej tam wersji umowy lokacyjnej miasta Żnin, wykluczając ewentualną pomyłkę skryby (litera „s” w imieniu lub jej brak) można by dopatrzyć się aż pięciu potencjalnych nazw „mączystych” występujących w czwartym i trzecim przypadku III deklinacji łacińskiej: Manczsla i Manczslo, Manczla i Manczlo oraz Manczel, czyli: Mączsla i Mączslo, Mączla i Mączlo oraz Mączel. Imiona te będą odmieniały się w taki sam sposób jak Manczka (Mączka), co pokazane zostało w Posłowiu powyżej:
N. (Manczsla, Manczslo),( Manczla, Manczlo, Manczel)
G. (Manczslonis), (Manczlonis)
D. (Manczsloni), (Manczloni)
Acc. (Manczslonem), (Manczlonem)
V. o (Manczsla, Manczslo), o (Manczla, Manczlo, Manczel)
Abl. de (Manczslone), de (Manczlone)
Tylko w mianowniku (N) i wołaczu (V) można rozróżnić te 5 imion, natomiast w pozostałych przypadkach mamy tylko dwie formy:
1.wspólną dla nazw: Manczsla i Manczslo; 2. wspólną dla nazw: Manczla, Manczlo i Manczel.
W odsyłaczu „c” , który dotyczy postaci „Manczsloni” (Manczsla, Manczslo), pojawia się w komentarzu informacja, że w kopii 2. w tym miejscu występuje zapis: Manczslavi (!) zamiast Manczsloni . W ten sposób pojawia się już szóste potencjalne mączyste imię wójta Żnina: Manczslav(!), bo tak wyglądałoby to imię w mianowniku. Jest to imię dwuczęściowe – Mancz- slav czyli Mącz-sław. Ten pierwszy człon - to stare imię „mączyste” pochodzące od apelatywu „mącz”(rdzeń mączysty ziarna, czyli „bielmo”, łany zbóż, skrobia). Pojawienie się „nowego” imienia w kopii dokumentu lokacyjnego zaczyna powoli wyjaśniać sytuację, dzięki czemu można dokonać częściowej redukcji wymienionych wyżej pięciu (!) imion „mączystych”. Wiadomo nam już i z artykułu, i z późniejszego Posłowia, że w życiu codziennym nie używano imion dwuczęściowych w pełnej postaci, lecz używano je w postaci skróconej i spieszczonej. Więcej informacji na ten temat znaleźć można w szkicu Leksykon Mączków(1) pod adresem: http://maczkowie.blog.onet.pl/
Do rozwinięcia w tym Leksykonie problematyki skracania i spieszczania imion dwuczęściowych wykorzystałem opracowanie K.Rymuta „Nazwiska Polaków” (Wstęp).
Pojawienie się w kopii nr 2 imienia „Manczslav” umożliwia nam ustalenie pełnego imienia wójta Żnina. Okazuje się, że zapisane dwie formy imienia wójta (jedna z literą „s”, a druga bez tej litery) – to może nie być błąd skryby powstały na skutek roztargnienia, ale zupełnie prawidłowe dwie postacie spieszczonego skrótu od imienia dwuczęściowego Mancz – slaw. Postać „Mancz- sla” mogła powstać przez redukcję czwartej litery członu „slav” (sław), a „Mancz-la” - przez redukcję pierwszej i czwartej litery tego samego członu imienia „Mancz-slav”. Krótko mówiąc, „Mancz-slaw”, „Mancz – sla” i „Mancz –la” - stanowią kompatybilne formy tego samego imienia.
Teraz z kolei możemy przystąpić do redukcji pozostałych „imion” z wymienionej wyżej „piątki” i odpadają wtedy z końcówkami „o”: Manczslo, Manczlo, oraz Manczel, ponieważ nie wyglądają te nazwy już na pierwszy rzut oka na skróty powstałe od imienia Mancz- slaw (!) Owszem, można by je uznać za spieszczenia nie występującego w omawianych dokumentach imienia „Mancz”, a pośrednio też - skrótowe spieszczenia od imienia „Mancz-slav (przez utworzenie najpierw skrótu przez odjęcie całego członu drugiego, a potem dodawanie przyrostków słowotwórczych) , ale nie chcę w tym miejscu komplikować sprawy. Szerzej o takich możliwościach także piszę we wspomnianym już Leksykonie.
Cały powyższy wywód miał na celu udowodnienie, że nie miał racji komentator do dokumentu nr 155 z KDW, który w kilku miejscach napisał, że wójt Żnina miał na imię „Męcel”(!), co także można znaleźć jeszcze w internetowej wersji historii Żnina(!). Komentator prawdopodobnie zasugerował się imieniem „Manczel”, jakie nosił syn lub wnuk „Manczslava”, także wójt , występujący w dokumencie nr 385 z roku 1400. Imię „Mancz-el” (Mączel) należy jednak do nazw „mączystych” powstałych przez dodanie do skrótu lub do imienia jednosylabowego „Mancz” (Mącz) - formacji z podstawowym „l” w części przyrostkowej, poprzedzonej samogłoską „e”, co nadawało imieniu znaczenie zdrabniające i spieszczające (K.Rymut). Sądzę, że do wywodu imienia „Męcel” bardziej nadawałyby się inne nazwy osobowe, jakie występowały w ciągu XIV i XV wieku:
Menzell 1382 , Menczel 1390, Menczelo 1361, Menczlo 1369, Menczil 1349, Menczlinus, Mentzil 1374, Menczil 1403 (wszystko z SSNO i KDW).
Tak więc wniosek końcowy całego artykułu jest słuszny - pochodzący z Żarnowa wójt miasta Żnina nazywał się „Manczslav”, a nazwy „Manczsla” i „Manczla” – to tylko częściowe skróty tego imienia. Nie będę w tym miejscu polemizował z autorami wpisów do SSNO, którzy imię „Manczslav” i jego oboczne postacie z XV wieku zakwalifikowali do hasła „ Męcisław” (!), bo zrobiłem to już w Leksykonie Mączków, którego adres internetowy podałem wyżej, więc można się z tą różnicą zdań też tam zapoznać.
Gdy pisałem artykuł „ Odkrycie imienia Mączysław” wtedy nie znałem jeszcze jednego dokumentu, który bardzo ściśle wiąże się z poruszanym w artykule zagadnieniem. Niespodziewanie udało mi się odkryć jeszcze jeden dokument lokacyjny miasta Żnina z 1350 roku. Znalazłem go w książce B.Ulanowskiego „Wizytacje dóbr arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i kapituły gnieźnieńskiej w XVI wieku”. W książce tej, o nieco mylącym tytule, znajduje się wkładka zawierająca dokumenty zebrane przez A.Kłodzińskiego, a odnoszące się do lat 1285-1532 (!). Okazuje się, że wójtem miasta Żnina był wtedy pochodzący z Żarnowa niejaki „Mączko” lub „Mączka”. Obydwie nazwy odmieniają się podobnie według III deklinacji łacińskiej, a ponieważ w dokumencie nazwa imienna wójta znajduje się tylko w trzecim i czwartym przypadku, a nie ma jej w mianowniku, więc trudno ustalić, tak z miejsca, o jakie imię tu chodzi. Podobną sytuację mieliśmy powyżej z pięcioma potencjalnymi imionami wójta z dokumentu nr 155 KDW.
W tym miejscu pora na przedstawienie obszernych fragmentów dokumentu lokacyjnego Żnina - z KDW, i z książki B.Ulanowskiego, aby zobaczyć naocznie o co chodzi. Tłumaczenie łacińskich tekstów nie jest tu konieczne, bo chodzi tylko o skonfrontowanie rzucających się w oczy różnic.
Najpierw KDW:
[…] Quia vero eadem advocacia in duabus partibus per redemcionem certe pecunie ad nos est legittime devoluta, nos ne ipsa civitas careret gubernatore legittimo, advocaciam fideli nostro Manczsloni (c) de Zarnow, consideratis ipsius fidelibus serviciis nobis exhibitis et imposterum exhibendis, vendidimus pro certa pecunie quantitate, dantes eidem de consensu fratrum nostrorum Gneznensis capituli eadem iura, que alias advocati obtinebant, videlicet sex mansos liberos iuxta civitatem et duas areas in civitate, quas eciam advocati obtinebant, quatuor ortos eciam liberos extra civitatem, medietatem de balneo, tercium denarium de cameris pannorum, institorum, mercatorum, textorum, de bancis carnificum, sutorum, fabrorum, panes, pisces et sal vendencium ac aliarum quarumcunque camerarum sive locorum privatorum, in quibus exerceri communice consweverunt merces necnon iuramentorum et cuiuslibet iudicati per eundem Manczlonem et suos liberos aut successores legittimos iure hereditario perpetuo possidenda, tercia parte antique advocatisse, que ex premissis omnibus divinari poterit, specialiter reservata. Conferimus eciam eidem Manczloni et suis liberis aut successoribus legittimis ius piscandi in lacu nostro, qui Czaple dicitur, cum retibus estivalibus, mrzost excepto, ad mensam suam per duos tantummodo piscatores.
Teraz kolej na A.Kłodzińskiego. Dokument nr 73 tak informuje:
[…] Iaroslaus, divina providentia s. Gneznensio ecclesiae archiepiscopus, civitatem nostrum Zneyna iure Srzedensi ad locandum exposuimus, quae ne careret gubernatore legitimo, advocatiam fideli nostro Manczkoni de Szarnow pro certa pecuniae quantitate vendidimus, dantes eidem de consensusu fratrum nostrorum capituli Gneznensis sex mansos liberos iuxta civitatem et duas areas in civitate, IV ortos extra civitatem similiter liberos, item medietatem de balneo, tertium denarium de camerio pannorum, institorum, mercatorum, textorum et de bancis carnificum, sutorum, fabrorum, panes, pisces et sal vendentium ac aliarum cuarumcunnque camerorum sive locorum privatorum, in quibus communiter merces exerceri solent, nec non iuramentum et cuiuslibet iudicati per eundem Maczkonem et suos liberos ac legitimos succesores, iure hereditario perpetuo possidenda, tertia parte antiquae advocatissae specialiter reservata. Conferimus etiam eidem Manczkoni et ipsius posteritati ius piscandi in lacu nostro, qui Czaple dicitur, cum rethibus aestivalibus, mrzosth excepto, ad mensam suam per duos tantummodo piscatores […]
Ze zdumieniem stwierdzamy, że w obydwóch cytowanych dokumentach chodzi o tą samą lokację miasta Żnina z 1350 roku, ale istnieje pewna różnica w tekstach, a szczególnie dotyczy to imienia wójta, który w drugim tekście nazywany jest: Manczkoni, Maczkonem, Manczkoni. Literę „l” zastąpiła więc w imieniu litera „k” (!). W indeksie książki B. Ulanowskiego została wymieniona nazwa „Manczko”, a nie „Manczka” (Mączko, a nie Mączka), ale jestem jednak pewny, że chodzić może tu tylko o „Mączkę”.
Oto uzasadnienie:
1.Deklinacje łacińskie nazw Manczko (Mączko) i Manczka (Mączka) niczym nie różnią się od siebie w trzecim i czwartym przypadku i wyglądają tak : Manczkoni, Manczkonem ( w dokumencie „literówka” – brak litery „n”);
2. Imię „Manczko” (Mączko) z XIV wieku spotykamy tylko jeden raz w SSNO (1350 rok) i jest to właśnie imię zaczerpnięte z książki B.Ulanowskiego i A.Kłodzińskiego;
z XV wieku jest w SSNO tylko nazwa „Monczko” z 1437 roku (Mączko według SSNO);
3. Natomiast o ile chodzi o nazwę Mączka – to występuje ona w źródłach z XIV i XV wieku wielokrotnie - w XIV wieku - 7 razy, a w XV wieku - 20 razy (!), ale o tym zarówno A.Kłodziński, jak i B.Ulanowski, mogli jeszcze nie wiedzieć.
Wniosek: Forsowanie nazwy „Mączko” zamiast „Mączka” - nie ma żadnego uzasadnienia.
Jak więc naprawdę miał na imię wójt Żnina: Manczslav (Manczsla, Manczla) czy Manczka? Mączsław czy Mączka? Cóż, najlepiej byłoby gdyby sprawą zajęli się specjaliści od paleografii, dyplomatyki i gramatyki łacińskiej oraz językoznawcy. Mnie do głowy przychodzi tylko taka myśl, że nazwa Manczka może być spieszczeniem skrótu powstałego z redukcji całego członu drugiego imienia Mancz-slav i dodanie do członu pierwszego zdrabniająco-spieszczającego przyrostka „-ka” (Mancz-ka, czyli Mączka).Taki sam efekt można by uzyskać przez dodanie do oryginalnego imienia „Mancz”(Mącz) tychże przyrostków, ale imię to w omawianych dokumentach nie występuje.
Sądzę, że w średniowiecznej Polsce, podobnie jak to dzisiaj spotyka się w krajach anglosaskich, zdrobnienia pełniły w życiu publicznym równorzędną rolę z imieniem oficjalnym ( np. James, Jim, Jimmy). U nas wysoce produktywnym imieniem pod tym względem był „Matthias (Maciej), którego można spotkać w dokumentach KDW także w takich postaciach: Maczuda, Matczke, Maczka, Maczko, Matysz, Mates, Mathie, Maczke.
Nic więc dziwnego, że w akcie lokacji miasta Żnina mógł pojawić się : Manczla, Manczsla, Manczslav i Manczka.
Dokument znaleziony przez A.Kłodzińskiego jest pierwszym źródłem pisanym, w którym pojawiła się nazwa osobowa „Mączka” (!). W tym przypadku była to nazwa indywidualna, czyli imię. Nigdy nie spodziewałbym się tego, że kiedyś mogło istnieć takie imię. W dokumentach z XIV i XV wieku możemy spotkać jeszcze kilka osób tak nazywanych.
1. W dokumencie z 1390 roku znajdujemy taki zapis:
„Manczka de Biskupicz cum filio Alberto contumax, contra Grethonem de Scorczow, pro VII marcis census et II marcis dampni”.
W tym źródle imię Manczka występuje obok dwóch innych imion (Albertus i Gretho).
2. W dokumencie z roku 1393 widnieje taki zapis:
„...presentibus hiis testibus: discreto et honesto viro Nicolao plebano herede et decano Slupczensi, qui propria manu scipsit, Nicolao precconsule, Manczkone advocato, Gawcone, Nicolao civium, Nicolaao Parzichowicz consulibus et civibus in Golina et aliis quampluribus fidedignis”.
(KDW, t.6, dok., nr 331, 1393 r.)
Tutaj obok dwóch innych imion (Nicolao, Gawco) znajdujemy także „Mączkę ”, wójta wielkopolskiego miasta Golina, a jego imię zapisano w narzędniku (Abl) III deklinacji: „Manczkone”.
3. W dokumencie z roku 1399 imię „Manczka”(Mączka) wymieniono między wieloma innymi imionami:Stanislaus habet III mansum, Arnoldus habet III mansum, Gosztan habet X mansos; iacent ante quinque mansos, et illi quinque mansi dant per marcam censum. Jescho habet II mansos, Nicolaus habet V quartalia, Vincencius habet II mansum, Poroz habet I mansum, Woyslaus habet II mansumm, Nicolaus Lyzawa habet III mansum, Cuncelyn habet I mansum, Ulyanus miles habet I mansum, Manczka I mansum, Woyschik II mansum“(Codex diplomat. Silesiae, t.14, 1399 r., s.2 .
Kto mógłby się spodziewać, że nazwa „Mączka” była w XIV wieku imieniem męskim i w związku z tym była nadawana dziecku w trakcie chrztu (!) Takiej nazwy nie znajdziemy w żadnym wykazie imion staropolskich i jest to nasze odkrycie. Imię to mogło być zdrobnieniem i spieszczeniem takich imion jak „Mącz” i „Mączsław”, ale mogło też cieszyć się samodzielnym bytem i pochodzić od nazwy pospolitej. Być może formą przejściową między nazwą „Mącz” a jego zdrobnioną postacią „Mączka” była nazwa „Manczk”(Mączk), jaką spotykamy na Mazowszu w początkach XV wieku. W księgach ziemskich zakroczymskich znajdujemy w roku 1424 zapis :
„Manczk de Wyrziky”, a w 11 lat później tamże znowu : „Mączk de Virziki (1435) i „Nobilis Manczk de Virziki" - co powtórzono tam również w roku następnym. Może była to tylko pomyłka skryby, a nie „uszczerbiony” Mączka?
W końcu XIV wieku imię „Mączka" zaczęło stopniowo przechodzić do kategorii nazwisk, podobnie jak parę innych imion noszonych przez ówczesne rycerstwo, np.: nazwisko Dobek z imienia Dobiesław, Gniewosz - z Gniewomira, Skarbek - ze Skarbimira itp. Obok Miczaka z Luboczy (1384), także Mikołaj z Brzuchanii i Petro z Biskupic, sąsiedzi z północnej Małopolski (1386) oraz Mikołaj z wielkopolskiej Wrześni (1390), również posługiwali się drugą nazwę osobową Mączka, występującą obok ich chrzestnego imienia. Wyjaśnianie etymologii nazwiska „Mączka” wyłącznie odapelatywnym jego pochodzeniem nie jest więc prawdziwe, bo nazwisko to mogło mieć też odimienną genezę. Więcej na ten temat znajdziemy pod wskazywanym już od początku adresem internetowym.
Na zakończenie jeszcze co nieco o tytułowym imieniu „Mączysław”, które pojawiło się w komentowanym artykule. Oczywiście, jest to tylko swobodna, nieco prowokacyjna i uwspółcześniona interpretacja źródłowego imienia „Manczslav”. W rzeczywistości nie wiemy jak to imię mogło być kiedyś wymawiane, ponieważ nagromadzenie spółgłosek w centralnej części tej nazwy mogło powodować trudności w jego wymawianiu. Dlatego dla wygody człony niektórych imion dwuczęściowych łączono często spójnikami: o, e, i, u – co powodowało powstawanie nowych imion: Mancz-i-slaw, Mancz-e-slaw, Mancz-o-slaw, a gdy jeszcze weźmiemy pod uwagę skróty, jakie tworzono od tych imion - to po odjęciu całego członu drugiego dochodziłyby jeszcze: Mancze i Manczo, także zapisywane w dokumentach.
W Wikipedii znalazłem informację, że po stwardniałych szumiących „sz” i „cz” istniała tendencja pisania i wymawiania „y”, a nie „i”, zatem mój „Mączysław” ma jakąś tam rację bytu i aż prosi się o to, aby umieszczono go w słowniku imion staropolskich, gdzie jego miejsce zajmuje niesłusznie „Męcisław”(!), sztucznie wymyślony i prawdopodobnie nigdy przez nikogo nie używany. Mączysława też nie spotykamy wprawdzie nigdzie, ale jest za to w źródłach: Manczslaw (Mączsław), Manczislaw ( to może być właśnie Mączysław !), Manczeslaw (Mączesław), Manczoslaw (Mączosław), ale zachował się tylko skrót ze spójnikiem „o” – „Manczo”). O miejsce w słowniku imion staropolskich aż proszą się oczywiście też takie imiona średniowieczne jak: „Mącz” i „Mączka” (!), a namiary można znaleźć pod wskazywanym wyżej adresem internetowym.
Ryszard M. |
Ostatnio zmieniony przez Akczam67 dnia 01-09-2010 - 17:01, w całości zmieniany 1 raz
|
| |
|
|
|
|
|
Mendyka_Grzegorz |
|
|
Temat postu: Odkrycie imienia Mączysław. (komentarz)
Wysłany: 01-09-2010 - 13:22
|
|
Dołączył: 11-07-2006
Posty: 521
Skąd: Wrocław/Kalisz
Status: Offline
|
|
|
|
|
|
|
Akczam67 |
|
|
Temat postu: Odkrycie imienia Mączysław. (komentarz)
Wysłany: 30-04-2011 - 10:08
|
|
Dołączył: 07-03-2008
Posty: 137
Status: Offline
|
|
Doszedłem do wniosku, że przedstawiane na tym Forum rozważania na temat imion Mącz, Mączka, Mączsław oraz możliwości odimiennego bądź też odherbowego pochodzenia nazwiska „Mączka” - warto rozwinąć i utrwalić na papierze, dlatego zdecydowałem się na wydanie ich drukiem. Sądzę, że zainteresuje to osoby o tym nazwisku lub znajdujące je w swych drzewach genealogicznych. Wydałem własnym sumptem dwa tytuły:
1. „Zagadki nazwiska Mączka” ; szkic historyczno-etymologiczny, format A5, s. 194.
2. „Poczet pierwszych Mączków”; szkice historyczno-genealogiczne, format A5, s.288.
Nakłady były bardzo skromne, są już wyczerpane, a na następne mnie nie stać. Być może pojedyncze egzemplarze niedługo będą też dostępne w Bibliotekach Uniwersyteckich (gdzieniegdzie widać je już w katalogach komputerowych), w Wojewódzkiej Mazowieckiej, w powiatowych (Wieruszów, Września), miejsko-gminnych (Pyzdry, Biecz, Byczyna) i wiejskiej (Wójcin nad Prosną).
Właściwie to miałem zamiar opracować coś w rodzaju „Trylogii” genealogicznej, której część trzecia byłaby genealogią mojego rodu, ale z uwagi na to, że zachowały się metryki z miejsca urodzenia dopiero od 1786 roku – musiałem od tego projektu odstąpić, bo „trzeci klocek” nie pasowałby do już stworzonej konstrukcji. Jednak nagromadzony materiał umożliwił mi napisanie przy okazji monografii historycznej mojej wsi urodzeniowej („Dzieje Wójcina nad Prosną”, format A4, s.330).
Oczywiście wszystkie te książki nie powstałyby, gdybym nie zalogował się 3 lata temu w Portalu „genealodzy.pl”, nie uczestniczył
w wymianie poglądów na Forum i nie korzystał z pomocy innych Forumowiczów, którym w tym miejscu chciałem serdecznie podziękować.
Pierwotnie to w ogóle nie miałem nawet zamiaru pisać jakiejkolwiek książki i chciałem opracować tylko drzewo genealogiczne mojego rodu. Jednak widok dwudziestu pięciu artykułów, jakie wysmażyłem na tym Forum, stopniowo powodował dojrzewanie takiej decyzji (genealodzy.pl: Menu główne>Tematy>Inne[Monografie]). Ostatecznie postanowiłem sam zrobić sobie prezent na swoje siedemdziesiąte urodziny, no i ledwie zdążyłem.
Ryszard Mączka |
|
|
| |
|
|
|
|
|
Pawłowska_Ledke_Elżbieta |
|
|
Temat postu: Odkrycie imienia Mączysław. (komentarz)
Wysłany: 30-04-2011 - 12:48
|
|
Dołączył: 11-04-2010
Posty: 322
Status: Offline
|
|
Witam panie Ryszardzie!
Szczerze gratuluję pańskich udanych publikacji. To wspaniały przykład, jak hobby może zmienić się w profesjonalizm.
Proszę przyjąć, z okazji okrągłej rocznicy urodzin (nawet, jeżeli to życzenia spóźnione), najserdeczniejsze życzenia zdrowia, powodzenia w życiu osobistym , wielu kolejnych, ciekawych odkryć na niwie genealogicznej i spełnienia marzeń.
Elżbieta |
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
FAQ
Regulamin
Szukaj
Rejestracja
Zaloguj się, by sprawdzić wiadomości
Zaloguj
