|
|
|
|
| Autor |
Wiadomość |
Gawroński_Zbigniew |
|
Temat postu:
 Wysłany: 14-09-2016 - 22:45
|
|
Dołączył: 16-06-2015
Posty: 2694
Status: Offline
|
|
Korejwo, Korejwa, Korejba i kilkanaście innych podobnych nazwisk jest bardzo… ciekawych. Ciekawych z powodu cudownej „redukcji” jakiej dokonano na znaczeniu tego nazwiska.
W czym sprawa. Prawdopodobnie nazwisko to oznacza „wiarusa”, tzw. żołnierza wytrąbionego, zwolnionego z wojska, jest spolszczoną wersją litewskiego Kareiva. To z kolei jest złożeniem dwóch wyrazów: Karias+ateiva = wojsko+przybysz, albo Karias + pereiva = wojsko+przechodzień.
W tym miejscu zazwyczaj kończy się etymologia. Jakimś przedziwnym „przypadkiem” karias nie jest słowem litewskim, a gockim zlituanizowanym harjis, które przekształciło się w starowysokoniemieckie hari, heri, by wreszcie przekształcić się we współczesne Heer = armia. Właśnie to jest powodem mego niepokoju, jeśli chodzi o znaczenie nazwiska.
Moim zdaniem jest inna, prostsza i bardziej logiczna interpretacja
Staropruskie kuoras, kuorys, łotewskie kare, karis, litewskie korys = węza, coś pomarszczonego jak plaster miodu, lit. koryti, -ija, -ijo = porowacieć, dziurawieć dosłownie: nabierać wyglądu plastra miodu, drewlańskie koringas = porowaty. Do połowy 20 wieku, tj. do czasu współczesnych metod leczenia ospy wietrznej, dziobatych, porowatych, wyglądających jak plaster miodu staruchów wojskowych, steranych wędrowców itp. było c.a. 10% populacji. Nazwisk polskich „Dziobato-podobnych”, nawiązujących do blizn pochorobowych jest kilkadziesiąt. I to by było na tyle.
--
Nazwisko Niemiro najprawdopodobniej ma korzenie Pomorskie. Pochodzi najprawdopodobniej od imienia męskiego Niemir, starosłowiańskiego imienia złożonego: Nie + mir = nowy + pokój. To co piszą w Wikipedii na ten temat to bzdury na rury są. Jedno z najstarszych polskich zapisanych i zachowanych pisemnie nazwisk. W wersji Niemir, Miemier pojawiło się już w 1132 roku. Następnie bitych kilka szpalt słownika Taszyckiego pokazuje plejadę rycerstwa od Litwy po Pomorze. na przestrzeni kilkuset lat.
Pozdrawiam pięknie. |
_________________
Zbigniew
|
| |
|
|
|
 |
|
os2hugh |
|
|
Temat postu:
Wysłany: 15-09-2016 - 00:32
|
|
Dołączył: 19-06-2015
Posty: 190
Status: Offline
|
|
Dziekujemy Zbigniew.
Jak to jest, moi przodkowie Koreywo najwcześniejsze pochodzą z okolic Szaty i Zejmy parafii na Litwie.
Z poważaniem,
Hugh |
|
|
| |
|
|
|
|
|
Christian_Orpel |
|
|
Temat postu:
Wysłany: 15-09-2016 - 01:01
|
|
Dołączył: 28-08-2006
Posty: 739
Skąd: HENIN-BEAUMONT , Francja
Status: Offline
|
|
Może zwykłym Polakom trudno będzie uwierzyć, że "nie" znaczy tyle co "nowy" ?
A może nawet bzdury można znaleźć poza Wikipedią ?
Chrystian
Gawroński_Zbigniew napisał:
Nazwisko Niemiro najprawdopodobniej ma korzenie Pomorskie. Pochodzi najprawdopodobniej od imienia męskiego Niemir, starosłowiańskiego imienia złożonego: Nie + mir = nowy + pokój. To co piszą w Wikipedii na ten temat to bzdury na rury są. Jedno z najstarszych polskich zapisanych i zachowanych pisemnie nazwisk. W wersji Niemir, Miemier pojawiło się już w 1132 roku. Następnie bitych kilka szpalt słownika Taszyckiego pokazuje plejadę rycerstwa od Litwy po Pomorze. na przestrzeni kilkuset lat.
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
Gawroński_Zbigniew |
|
|
Temat postu:
Wysłany: 15-09-2016 - 07:17
|
|
Dołączył: 16-06-2015
Posty: 2694
Status: Offline
|
|
Nie, nij, nige, nye, newe, neve, nyeve.
Wg różnych megalomańskich szkół "hitlerowskich", które dlatego, że były hitlerowskie i gloryfikujące wielkie Niemcy, starosłowiańskie gwary od Łaby do Kowna to języki dolnoniemieckie. Są setki książek na ten temat. Fantastycznie opracowanych książek o historii języka regionu. Mają jedną wadę: aby je czytać i przyjąć trzeba tak jak w książkach doby stalinowskiej wyciąć rozdziały "kto jest twoim przyjacielem i dlaczego Lenin"/ "Kto jest najważniejszy w świecie i dlaczego Hitler". Niemcy współcześnie poradzili sobie z tym balastem - cytują stare książki bez szowinizmu. My, tj. nasi językoznawcy mają już z tym duuuże kłopoty.
Wyżej wynotowałem kilka wersji słowa nowy używanych od Słowińszczyzny po Lubekę. Patrząc od tyłu wyraźnie widać, że nie = współczesny polski nowy bez zbędnych dywagacji.
Wniosek może być tylko jeden. Współczesne polskie słowo nie = przeczenie ma jakieś inne pochodzenie. Przyszło sobie tu skądś. Wierzyć nie trzeba.
Pozdrawiam pięknie. |
_________________
Zbigniew
|
| |
|
|
|
|
|
Christian_Orpel |
|
|
Temat postu:
Wysłany: 15-09-2016 - 20:21
|
|
Dołączył: 28-08-2006
Posty: 739
Skąd: HENIN-BEAUMONT , Francja
Status: Offline
|
|
Może "nie" w niektórych gwarach jest odpowiednikiem wyrazu "nowy". Ale czy pierwszy człon takich imion słowiańskich jak Niemir, Niezamysł, Niedan, Niegost, Niedamir, Niesiebor, Nierad, Niegrod, Nieznamir, Nieznawuj itd. musi akurat znaczyć "nowy", a nie być przeczeniem ? Ilu językoznawców są z tego zdania ?
W Słowniku najstarszych nazwisk polskich występuję nazwisko Nierusin. Wyjaśnienie : "Rusin, z Rusi rodowity " 1427
Dlaczego stworzono nazwisko/przezwisko "Nierusin" dla Rusina ?
Pozdrawiam
Chrystian
Gawroński_Zbigniew napisał:
Nie, nij, nige, nye, newe, neve, nyeve.
Wg różnych megalomańskich szkół "hitlerowskich", które dlatego, że były hitlerowskie i gloryfikujące wielkie Niemcy, starosłowiańskie gwary od Łaby do Kowna to języki dolnoniemieckie. Są setki książek na ten temat. Fantastycznie opracowanych książek o historii języka regionu. Mają jedną wadę: aby je czytać i przyjąć trzeba tak jak w książkach doby stalinowskiej wyciąć rozdziały "kto jest twoim przyjacielem i dlaczego Lenin"/ "Kto jest najważniejszy w świecie i dlaczego Hitler". Niemcy współcześnie poradzili sobie z tym balastem - cytują stare książki bez szowinizmu. My, tj. nasi językoznawcy mają już z tym duuuże kłopoty.
Wyżej wynotowałem kilka wersji słowa nowy używanych od Słowińszczyzny po Lubekę. Patrząc od tyłu wyraźnie widać, że nie = współczesny polski nowy bez zbędnych dywagacji.
Wniosek może być tylko jeden. Współczesne polskie słowo nie = przeczenie ma jakieś inne pochodzenie. Przyszło sobie tu skądś. Wierzyć nie trzeba.
Pozdrawiam pięknie.
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
Gawroński_Zbigniew |
|
|
Temat postu:
Wysłany: 15-09-2016 - 20:33
|
|
Dołączył: 16-06-2015
Posty: 2694
Status: Offline
|
|
Moim zdaniem staropolskie imiona należy traktować bardzo ostrożnie. Warto zauważyć że 80% tychże imion powstało w...18 wieku i później. Dopiero potwierdzenie w źródłach, że słowo ma faktycznie więcej aniżeli 700-800 lat daje jakąś pewność, że było imieniem, a nie wymysłem postNaruszewiczowskim.
Odniosłem się do jednego, konkretnego imienia  |
_________________
Zbigniew
|
| |
|
|
|
|
|
Christian_Orpel |
|
|
Temat postu:
Wysłany: 15-09-2016 - 20:44
|
|
Dołączył: 28-08-2006
Posty: 739
Skąd: HENIN-BEAUMONT , Francja
Status: Offline
|
|
A co Pan miałby do powiedzenia o "moich" wielkopolskich nazwiskach :
Orpel
Rachmajda
Hesło
Wyduba ?
Chrystian Orpel |
|
|
| |
|
|
|
|
|
Gawroński_Zbigniew |
|
|
Temat postu:
Wysłany: 15-09-2016 - 20:51
|
|
Dołączył: 16-06-2015
Posty: 2694
Status: Offline
|
|
Wielkopolskie to jest tylko jedno.  Ale odniosę się do wszystkich, jeśli zdołam, w krótkim czasie. |
_________________
Zbigniew
|
| |
|
|
|
|
|
Christian_Orpel |
|
|
Temat postu:
Wysłany: 15-09-2016 - 21:20
|
|
Dołączył: 28-08-2006
Posty: 739
Skąd: HENIN-BEAUMONT , Francja
Status: Offline
|
|
Z góry bardzo dziękuję .
Wiem, że Wielkopolska jest ... niemała.
Może będzie konkretniej z następującymi informacjami :
Orpel XVII w. Dobrzyca (już w 1604 roku) , Koźmin Wielkopolski (wieś Budy) /no i istnieje wieś Orpelów koło Łasku/. Wiem, że są także nazwiska Orpich, Orpik, nazwy Orpiszew, Orpiszewek ... i że jakiś Rpisz jest wzmiankowany w Bulli gnieźnieńskiej .
Wyduba XVII w. Koźmin Wielkopolski (wieś Staniew) . Widziałem to nazwisko pisane Wydłuba , ale bardzo późno, na końcu XIX tego wieku.
Hesło XVIII w. (lata 1780) Kretków koło Żerkowa (wieś Żerniki) nazwisko wzmiankowane tylko 4 razy ...
Rachmajda /jedyna i dokładna wmianka z XVIII w. w 1782 roku w Śremie/ Nazwisko w XIX w. także pisane Rechmejda. W 1823 r. w Mórce jest forma źeńska Rechmandzina.
Pozdrawiam
Chrystian |
|
|
| |
|
|
|
|
|
Gawroński_Zbigniew |
|
|
Temat postu:
Wysłany: 15-09-2016 - 22:17
|
|
Dołączył: 16-06-2015
Posty: 2694
Status: Offline
|
|
Pomyliłem się. Mogę z dużą dozą prawdopodobieństwa powiedzieć, że wszystkie są na wskroś wielkopolskie.
Nazwiska: Orpel, Orpich, Orpiel, Orpik, Orpikowski, Orpiński, Orpiszak, Orpiszek, Orpiszewski, Orpych
Widzę dwie sensowne, możliwe etymologie nazwiska Orpel i podobnych.
Podstawa „orp” to element łodzi żaglowej, albo raczej prymitywniejszego ustrojstwa pływającego sprzed kilkuset lat wyposażonej jednak w jakiś maszt. Ów „orp” to rodzaj krępulca do linki, linek utrzymujących maszt pod określonym kątem względem wiatru. Nie znam się na łodziach i takich tam, dlatego opisuję ów „orp” nieco łopatologicznie. To był metalowy, albo z twardego drewna element przypominający kształtem hantla z odciętą jedną stroną przytwierdzony bardzo mocno na dziobie łodzi. Linę „kierującą” żaglem owijało się wokół orpa, tak by można ją łatwo luzować albo podciągać. Jeśli przeczyta to jakiś żeglarz na pewno poda prawidłową współczesną nazwę. Słowo było rozpowszechnione na całym Pomorzu, trudno powiedzieć jak daleko i jak jest stare. Musiałbym dłużej poszperać.
Etymologia druga. Od kalafonii. Kalafonia przez kilkaset lat miała jedno zasadnicze przeznaczenie, służyła do uzdatniania smyczków do gry na przeróżnej maści „skrzypicach”. Słowo w postaci orpës zachowało się w lokalnych gwarach Ziemi Złotowskiej i dalej na północny wschód. Oznacza dokładnie jak napisałem - kalafonię do „pociągania smyczków”.
---
Nazwisko Rachmajda - dam sobie wąsa za to ogolić- jest nazwiskiem z „krainy kwitnącego ziemniaka i szalejącej stonki - naszej kochanej Pyrlandii”. Wygląda, że ma korzenie niemieckie, jak pół pyrlandzkich słów i pochodzi od niemieckiego Rachmann, które jest złożeniem średniowysokoniemieckiego Rach = szorstki, gniewny + Mann = człowiek. Oczywiście tak być może i ktoś od tego znaczenia urobił na wzór ciamajdy/gamajdy nazwisko/przezwisko rachmajda. Pozory mylą. Diabeł jednak tkwi w pewnym szczególe… Rach to starosłowiańskie imię męskie. Istniało na pewno. Zostało zapisane w 1396 roku. Jest zdrobnieniem imion męskich Radomir i Radach: tylko tych dwóch. Jak zatem z nazwiskiem było. Czy jest echem starosłowiańskiego imienia, czy też zeslawizowaną ironicznie formą nazwiska niemieckiego - trudno powiedzieć. Jednego jestem pewien. Jest na wskroś „wielkopolskie”.
---
† Hesło to licha chata, lepianka, dom sezonowy w osadach sezonowych. Trudno to słowo znaleźć, też pochodzi z „Nadnotecia” szeroko rozumianego i dalej na północ.
---
† Wyduba/Wydupnia to po prostu drzewo dziuplaste, bardzo atrakcyjne ze względu na łatwość obróbki na potencjalną łódkę - dłubankę. Wyduba ma oczywiście również znaczenie przenośne już wymarłe podobnie jak samo słowo, oznacza kogoś pustego, lekkoducha. Słowa „ nie duub w nosie” kujawskie i wielkopolskie dzieci uczą się chyba jako pierwszych, a orzechy oczywiście się „wyduubuje ze skorupuch”.
Dopiero po napisaniu zauważyłem, że nazwisko ma również formę współcześniejszą "Wydłuba" - to potwierdza niejako słuszność linii interpretacyjnej.
Przyznam, że ciekawą kolekcję tych nazwisk pan skompletował.
-=-=-=-==-
edit:
Nazwisko Hesło koresponduje mi jeszcze z nazwiskami niemieckimi zaczynającymi się na Hasel = coś od piwa, piwny. Warto by sprawdzić dokładniej ten trop. Niestety słowo Hasel to słowo worek i jest np. zdrobnieniem od Heer = coś z wojskiem, armia;; facet zajmujący się psami myśliwskimi na polowaniu ;; to również Saksończyk;; itd. Hoss, Hes, Hass to jedne z kilkudziesięciu zdrobnień imienia Mateusz (Matthäus) itd, przykłady rozmywające pewność jaką była wcześniej mógłbym mnożyć. Dalej uważam jednak że nazwisko ma prostą jednoznaczną etymologię jak wcześniej. |
_________________
Zbigniew
|
| |
|
|
|
|
|
Christian_Orpel |
|
|
Temat postu:
Wysłany: 16-09-2016 - 12:58
|
|
Dołączył: 28-08-2006
Posty: 739
Skąd: HENIN-BEAUMONT , Francja
Status: Offline
|
|
Dziękuję za wszystkie odpowiedzi. Najbardziej przekonująca etymologia wydaje mi się ta o nazwisku Rachmajda.
Nie bardzo wierzę, że nazwa związana z elementem łodzi mógł pozostać bazą imienia człowieka. Poza tym, nazwiska typu Orpel, Orpik, Orpich jak widać powstały daleko od Pomorza ...
Pozdrawiam
Chrystian |
|
|
| |
|
|
|
|
|
Gawroński_Zbigniew |
|
|
Temat postu:
Wysłany: 16-09-2016 - 21:00
|
|
Dołączył: 16-06-2015
Posty: 2694
Status: Offline
|
|
| Nie ma tu kogoś, kto się zna na łódkach? Na mój prosty, granatem od pługa oderwany chłopski rozum to każda bez wyjątku łódka ma takie coś do wiązania, mocowania, podciągania. Słowniki podają tylko to wskazane przeze mnie znaczenie, a ja nie bardzo jako dyletant potrafię szukać czegoś o czym nie mam bladego pojęcia. |
_________________
Zbigniew
|
| |
|
|
|
|
|
Mariok |
|
|
Temat postu: Rozważania o pochodzeniu nazwiska Sierański.
Wysłany: 21-09-2016 - 13:24
|
|
Dołączył: 16-10-2015
Posty: 771
Status: Offline
|
|
Witam,
proszę o przedstawienie etymologi nazwiska BRUDAK, występuje ono w XIX i XVII wieku w parafii Budziszewice i Lubochnia. Na początku XIXwieku Walenty Brudak (ur około 1863roku), ostatni zidentyfikowany i znaleziony przodek z tym nazwiskiem, był sołtysem wsi Miezne, natomiast pochodzenie członków tej rodziny jest typowo chłopskie. W parafii Budziszewice na początku wieku XIX nazwisko to występuje to bardzo licznie, natomiast rodziców Walentego nie udało mi się odnaleźć.
Proszę równie o podanie Etymologii nazwiska Woch - panieńskie nazwisko żony Walentego Brudaka, Franciszki.
Na liście przybywający do US, nazwisko to wymieniane widnieje przy osobach z Węgier czy Rosji -czy to może być takie pochodzenie.
https://familysearch.org/search/record/ ... e%3Abrudak
Z góry dziękuję.
Pozdrawiam
Mariusz |
_________________
Mariusz
Poszukuję rodzin
Kaczmarek vel Karczmarczyk, Magiera, Lawendowski, Stępnik, Ostałowski, Idzikowski, Jezierski, Włostowski, Męcina par. Krzemienica; Płocki, Luch, Susik, Bala Reszka par. Żelechlinek
Gromek, Wolny, Słodki par. Wysokienice
|
| |
|
|
|
|
|
Ewa_Szczodruch |
|
|
Temat postu:
Wysłany: 21-09-2016 - 16:28
|
|
Dołączył: 10-12-2006
Posty: 4142
Skąd: Toruń
Status: Offline
|
|
Witam
Podaję za prof. K. Rymutem:
Brudak 1418 - od brud, brudzić.
Woch 1391 - od imion na Wo-, typu Wojciech, Wolimir. |
_________________
Pozdrawiam cieplutko, Ewa Szczodruch
|
| |
|
|
|
|
|
ROMAN_B |
|
|
Temat postu: Pochodzenie nazwiska Orpel, Wyduba, Hesło, Rachmajda.
Wysłany: 22-09-2016 - 01:04
|
|
Dołączył: 08-01-2012
Posty: 1231
Status: Offline
|
|
Witaj Christianie.
Minął już jakiś czas od twojego postu, w którym pytałeś o etymologię nazwiska Orpel, Wyduba, Hesło i nazwiska Rachmajda. Otrzymałeś już informacje o ewentualnym pochodzeniu tych nazw osobowych ale może moje spojrzenie na genezę tych mian pomoże Ci w badaniach nad ustaleniem ich pochodzenia.
Jak pisał profesor Kazimierz Rymut: „By w sposób prawidłowy podać genezę konkretnego nazwiska, trzeba by śledzić historię danej rodziny. Tak samo brzmiące dzisiejsze nazwiska dwu rodzin mogą mieć bowiem dwie różne genezy”. Mając na uwadze słowa profesora zaproponuje Ci hipotetycznie możliwe etymologie nazwiska Rachmajda, Hesło, Wyduba oraz Orpel – raczej będą to moje rozważania na temat ewentualnego pochodzenia tych nazwisk.
Nazwisko Rachmajda.
Zatem, wydaje się to być nazwisko sufiksalne, składające się z dwóch członów, to jest z rdzenia Rachm– i sufiksu –ajda [ Rachm + ajda = Rachmajda; Rachm–ajda ]. Przyrostek –ajda należy do typowo gwarowych przyrostków. Tworzy zwykle wyrażenia ekspresywne, emocjonalne ale też i określenia pejoratywne; na przykład ciamajda, znajda. Rdzeń Rachm– najprawdopodobniej ma związek z arabskim słowem rachman ‘łaskawy, miłosierny’. Raczej od dwóch spolszczonych wyrazów, to jest od:
• czasownika rochmanić ‘obłaskawić’,
• przymiotnika rochmany ‘ugłaskany, obłaskawiony, łaskawy’.
Można by powiedzieć, iż nazwisko Rachmajda pochodzi od przezwiska [ (proto)nazwiska ] Rachmajda, które mogło oznaczać człowieka uległego, obłaskawionego – to już moja hipoteza;
Nazwisko Hesło.
Nazwa osobowa Hesło według mnie jest derywatem, nazwą pochodną. Składa ona się z rdzenia Hes– oraz przyrostka –ło. Sufiks –ło już od XIV wieku występował w funkcji antroponimicznej [ tworzył imiona, przezwiska, przydomki, (proto)nazwiska oraz nazwiska ] i zachował tę właściwość do końca wieku XIX. Tworzył nazwy osobowe nacechowane emocjonalnie od neutralnych stylistycznie przezwisk, przydomków, imion oraz nazwisk, zaznaczając przy tym swój ekspresywny charakter. Cząstka –ło łączyła się z podstawami antroponimicznymi zakończonymi na spółgłoskę twardą i historycznie palatalną oraz podstawami apelatywnymi
zakończonymi na spółgłoskę twardą. Rdzeń Hes– kończy się na spółgłoskę twardą „s”, tak więc wszystko wydaje się być w porządku. Pozostaje ustalić co znaczy rdzeń Hes– ? Zatem, miano Hes może pochodzić od niemieckiej nazwy osobowej Hess [ może od Hesse ] – ta od nazwy germańskiego plemienia Hesów. Nazwa prawdopodobnie wywodzi się z nazwy plemienia Chatti. Nazwa Hassi pojawia się około 720 roku. Geneza odetniczna. [ Hesja – Niemcy ]. Tak więc nazwisko Hesło byłoby hybrydą językowa niemiecko – polską, która jest nacechowana emocjonalnie i ekspresywnie, i która oznacza osobę pochodzącą z germańskiego plemienia Hesów [ Hassi, Chatti, Hatti ] – to też tylko moja hipoteza.
Nazwisko Wyduba.
Odszyfrowanie znaczenia nazwy osobowej Wyduba jest sporym wyzwaniem. Nigdzie w znanych mi opracowaniach, które poświęcone są etymologii nazw nie znalazłem tego nazwiska. Moim zdaniem, nazwisko to zbudowane jest z przedrostka wy– , rdzenia –dub– oraz cząstki –a [ Wy + dub + a = Wyduba; Wy–dub–a ].
Przedrostek [ prefiks ] w językoznawstwie jest to fragment wyrazu [ to znaczy morfem ] dodawany po lewej stronie do słowa podstawowego lub jego rdzenia [ czyli do podstawy słowotwórczej ], służący tworzeniu wyrazów pochodnych. Zatem, jakie ma znaczenie morfem wy–? Ten przedrostek wyznacza kierunek na zewnątrz. Posłużę się przykładem słowa dłubać. Dłubać to znaczy ‘drążyć, ryć przy pomocy jakiegoś narzędzia, palca’. Wydłubać to znaczy wyjąc coś na zewnątrz przy pomocy jakiegoś narzędzia, palca. Inne znaczenie przyrostka wy– to zakończenie działania, na przykład weźmy słowo pisać i wypisać. Wypisać to znaczy zrezygnować z czegoś. Drugim przykładem tej funkcji jest słowo prosić – wyprosić. Wyprosić, czyli kazać komuś opuścić jakieś pomieszczenie, miejsce. Dobromir wyprosił Kazimira z komnaty, czyli kazał mu wyjść z komnaty na zewnątrz [ zakończenie działania ].
Co znaczy rdzeń –dub–? Wiemy, że nazwisko Wyduba zostało odnotowane w XVII wieku w Wielkopolskiej wsi Staniew w parafii Koźmin [ od 1996 roku Koźmin Wielkopolski ]. Jedną z wielu cech dialektu wielkopolskiego [ gwary poznańskiej ] jest wymowa u zamiast ół, uł lub łu na przykład: na du [ na dół ], dugi [ długi ], suchaj [ słuchaj ]. Oto przykład wypowiedzi gwarowej gdzie odnajdziemy interesujące na słowo „dub”: „babol D lp. –a [ zaschła wydzielina w nosie ]: Dubie w nosie, babole wycióngo co to mo być? Powiydz mu kiedy: nie dub w nosie, boś nie prosie, tylko prosie dubie w nosie.”. Może niezbyt elegancki przykład ale pokazuje on jak w tej gwarze zamieniane jest „łu” na „u”. Tak więc gwarowe słowo „dub” w języku ogólnopolskim brzmi „dłub” i to samo ma znaczenie.
Cząstka –a ma wiele znaczeń. W nazwach osobowych może ona oznaczyć:
1. zmianę paradygmatu [ dodane –a ], aby oddalić nazwisko od motywującego wyrazu pospolitego, a więc już w okresie staropolskim: Dyla od Dyl, Rozuma od Rozum. W przypadku nazwiska Wyduba: Wyduba < Wydub;
2. pochodzenie od ojca [ nazwisko patronimiczne ], a więc mógł być Dobromir od Gila i Dobromir [ czyj? ] Gila, a więc nazwisko dopełniaczowe z pochodzenia. W przypadku nazwiska Wyduba: ojciec Wydub, syna Dobromir Wyduba;
3. podkreślenie emocjonalnego, ekspresywnego o zabarwieniu ujemnym stosunku wypowiadającej do osoby nazwanej mianem zakończonym końcówką –a.
Najogólniej nazwa osobowa Wyduba [ Wydłuba ] może pochodzić od przezwiska Wydub [ Wydłub ]. Trudno jednoznacznie orzec co znaczyło przezwisko Wyd(ł)ub(a)? Mogło ono oznaczać kogoś kto coś wydłubywał lub od dłubać, ryć, wydobywać albo, że osoba tak nazwana została wydłubana, wydobyta z czegoś? – to też moja hipoteza.
Aby sprawdzić co konkretnie znaczyła ta nazwa należało by sprawdzić co ono mogło znaczyć w XVII wieku w okolicach wsi Staniew a szerzej w Wielkopolsce.
Nazwisko Orpel.
Nazwisko Orpel trudne jest do rozszyfrowania. Na pewien ślad naprowadziła mnie Twoja informacja o nazwisku Orpel, to jest: „Orpel XVII w. Dobrzyca ( już w 1604 roku ), Koźmin Wielkopolski ( wieś Budy ) /no i istnieje wieś Orpelów koło Łasku/. Wiem, że są także nazwiska Orpich, Orpik, nazwy Orpiszew, Orpiszewek ... i że jakiś Rpisz jest wzmiankowany w Bulli gnieźnieńskiej .”. Sprawdziłem w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich występowanie nazw miejscowych zaczynających się na „Orp–„. Takich miejscowości jest kilka: Orpa; Orpelów; Orpeń ob. Irpień; Orpikowo; Orpiszewek; Orpiszewo, u Długosza Rpiszewo; Orpiszki; Orpowszczyzna. Występuje też nazwa hydrograficzna – Orpiszewska Struga [ rzeka ]. Przedmiotowe nazwiska, imiona oraz nazwy miejscowe i hydrograficzne są nazwami obecnie występującymi oprócz imienia Rpisz, które jest imieniem słowiańskim.
Przez chwilę pozostańmy przy imieniu Rpisz. Imię to wymienione w tak zwanej Bulli gnieźnieńskiej w roku 1136 pod postacią Rpis. Bulla była napisana po łacinie. Imię Rpis znajdujące się w tym dokumencie też było zapisane po łacinie. Świadczy o tym łaciński przyrostek –is. Polskim odpowiednikiem tego sufiksu jest format –isz. Tak więc imię Rpis / Rpisz jest derywatem sufiksalnym ponieważ posiada przyrostek [ Rp + is = Rpis, Rp–is; Rp + isz = Rpisz, Rp–isz ]. Polski przyrostek –isz należy do grupy formatów spieszczający nazwy osobowe. Tak więc imię Rpisz jest spieszczonym, zdrobniałym imieniem słowiańskim.
Aleksander Brückner w Dziejach Kultury Polskiej [ tom 1. ] tak pisał: „Od dzisiejszego kształtu nazwy winniśmy do dawniejszego się odwoływać, aby ją zrozumieć, np. Panigrodz, dziś niezrozumiałe, jasne wedle pisowni z r.1153; Ladorudz, Wildno, Kurnatowice itd. tak samo niezrozumiałe, jasne wedle dawnych form: Kunratowice, Radoludz, Widno. Orpiszewo ( zapytano czy Orfeusz, ależ bynajmniej ), pisano je dawniej ( r.1403 ) Rpiszewo od imienia Rpisz r.1136, tak samo piszą Rpiszka i Orpiszka, Rpikowo r. 1418, ale Orpikowo r.1557; r.1378 Rchowo, ale 1427 Orchowo; wyżej mieliśmy Arciszewo z podobną przystawką, gdy w starym języku takie twarde nagłosy nie rzadkie, oto w Płockiem niedaleko od siebie wsi Rchów, Rcyeschewo, Rczylyew, Rczelino, Rzgowo, Rznewycze, a imiona Rbythek, Mathias dictus Rgil de Rgilewo ( o Rgielsku zob. niż. ), Rchutk de Rchutowo.”. Natomiast w Mitologii Słowian autor ten pisał: „(…). Polacy przystawiają samogłoski w nagłosie, por. ilnik, nazwa roślinna u Stanka od lnu; Lgiń w wiekach średnich Ilgin i Elgen; Ligota, Elgota; Ilża poszła z Isłży z przedstawieniem i; Gislesz nazwa łąki, Kozierowski, Poznańskie str. 177, tegoż pochodzenia; Orpikowo nazywało się dawniej Rpikowo, por. Rpis; (…). Nie istniejące dziś nagłosy rg–, rch–, rp– tą wcale starożytne; słowa z nimi odnachodzimy w litewszczyźnie nawet u imion osobowych, fakt zgodności litewskosłowiańskiej nadzwyczaj rzadki; taki Rpik ( Rpikowo, Orpikowo ), to litewskie Rupeikas, Rch– w Rchowo, dziś i już od XV w. Orchowo, (…).”.
Zjawisko przystawiania samogłosek w języku polskim można też zaobserwować w nazwie rzeki Irpień [ Irpiń ], która w dawnych czasach znajdowała się na obszarze Polski a dziś na Ukrainie [ po ukraińsku Ірпінь a po rosyjsku Ирпень ]. Nazwa tej rzeki w starych kronikach to Rpeń, Orpeń, Pierna? – widzimy też tą samą cząstkę –rp– w nazwie tej rzeki.
Wniosek jaki się nasuwa jest taki, że pierwotnie, w języku słowiańskim wszystkie te nazwy miały ten sam rdzeń Rp– w nagłosie i miały pochodzić od imienia Rpisz. Zatem, staje się jasne, iż od imienia Rpisz mogły powstać takie nazwy miejscowe jak Rpiszewo, Rpikowo, Rpiszka następnie przeszły po dostawieniu samogłoski w O–rpiszewo, O–rpikowo, O–rpiszka. Tak samo jak i miejscowości O–rpa, O–rpelów, O–rpeń, O–rpikowo, O–rpiszewek, O–rpiszewo, O–rpiszki, O–rpowszczyzna i nazwiska [ imiona ] O–rpich, O–rpik czy O–rpel. Taki sam schemat dotyczył też nazw hydrograficznych: I–rpień [ I–rpiń ] < O–rpeń < Rpeń oraz O–rpiszewska Struga [ Orpa; O–rpa ].
Tylko co znaczy imię Rpisz? Przejrzałem znane mi publikacje, które omawiają pochodzenie imion, przezwisk, przydomków, nazwisk czy innym nazw. Tylko w jednym opracowaniu znalazłem trochę informacji o nazwie osobowej Rpisz. Jest to publikacja Aleksandry Cieślikowej pt. Słownik etymologiczno – motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Cz. 1, Odapelatywne nazwy osobowe; Odapelatywne nazwy osobowe; Słownik etymologiczno – motywacyjny staropolskich nazw osobowych; Wydawnictwo Naukowe DWN, Kraków 2000. W słowniku tym czytamy: „Rp–isz – niejasne. Wg SEB 458: reptać, rzeptać ‘szemrać’.
III. Rp–isz; Rp–isz+ka ( = Rpęszka, Irpęszka ), Erp–isz+ka, Herp–isz+ka,
Irp–isz+ka, Orp–isz+ka, Wirp–isz+ka, Rp–ęsz+ka ( SSNO: Rpężka, Rpęszka ),
Irp-ęsz+ +ka ( SSNO: Irpężka // Irpęszka ); Irp–isz+k/o, Hrp–isz+ko. Różne realizacje
fonetyczne podstawy Rp– są wywołane trudnością w wymowie nagłosowego rp–.
Wspólnota znaczenia potwierdzona jest nazwami odnoszącymi się do jednego człowieka. Odczytanie Rpężka nasuwałoby podejrzenie przestawki w wyrazie pręga.”.
Skoro imię Rpisz jest pochodzenia (pra)słowiańskiego to zapewne ma związek z innymi językami słowiańskim. Pokrewieństwo da się zauważyć w nazwie rzeki Irpień [ Irpiń ], która po ukraińsku nazywa się Ірпінь a po rosyjsku Ирпень. Historyczne nazwy tej rzeki to Rpeń, Orpeń, Pierna? [ I–rp–iń, I–rp–ień, Rp–eń, O–rp–eń; І–рп–інь, И–рп–ень ]. Kiedyś rzeka ta była w granicach dawnej Polski a dziś leży na obszarze Ukrainy. Tak więc może należy sprawdzić co na temat pochodzenia nazwy rzeki Ірпінь mówią ukraińscy etymolodzy? Znalazłem kilka ukraińskich etymologii mówiących o pochodzeniu nazwy rzeki Ірпінь. Najbardziej przemawia do mnie jedna z nich, która mówi: „Третя версія: назва походить від призабутого прасловянського слова рпа, рупа, що означає 'яма'. Очевидно наших пращурів вражала глибина річки.”. W moim tłumaczeniu brzmi to tak: Trzecia wersja: nazwa od częściowo zapomnianego prasłowiańskiego słowa рпа, рупа, co oznacza dół. Oczywiście nasi przodkowie byli pod wrażeniem głębokości rzeki.”. Wynika z tej etymologii, iż rzeka mogła być głęboka lub/i płynąć w głębokim wąwozie, jarze to znaczy w dole i dlatego mogła zostać nazwana.
Widzimy tu prasłowiańskie słowo рпа, рупа po polsku rpa, rupa, które ma oznaczać dół. Tak więc рпа, рупа = rpa, rupa to rzeczownik pospolity taki jak miotła czy czapka. Profesor Witold Doroszewski uważał, że w języku prasłowiańskim przyrostek –a był bardzo produktywny . W najstarszej etymologicznie fazie nawiązuje do zasad słowotwórstwa apelatywnego. Słowo рпа, рупа [ polskie rpa, rupa ], które według etymologii ukraińskiej jest pochodzenia prasłowiańskiego posiada przyrostek –a. Tak więc należy ona do słów pospolitych.
Na dawnych Kresach [ obecnie Białoruś ] znajdowała się wieś Orpa, która położona była niedaleko rzeki o nazwie Orpa, która jest dopływem rzeki Wilia [ Wilja ]. Był też zaścianek Orpa i dwór Orpa. Wariantywne nazwy: Арпа, Орпа; Arpa, Orpa. Pierwsze pisemne informacje o wsi Orpa pochodzą z 1629. Wniosek jaki się nasuwa to, że nazwa wsi wzięła swoją nazwę od rzeki Orpa.
Nazwa rzeki Orpa [ z tego co pisał Aleksander Brückner o przyłączeniu samogłosek do pierwotnych nazw ] składa się z samogłoski O i pierwotnej nazwy Rpa [ O+rpa = Orpa; O–rpa ]. Wniosek jaki się nasuwa jest taki, iż rzeka o nazwie Orpa pierwotnie nazywała się Rpa – dół.
Schemat powstania nazwiska Orpel prawdopodobnie przebiegał tak samo jak w przypadku nazwy rzeki Orpa. Pierwotnym nazwiskiem mogło być miano Rpel, które z czasem przeszło w nazwę osobową Orpel poprzez przyłączenie samogłoski O z uwagi na trudności z wymową nagłosowej cząstki rp– [ O + Rpel = O–rpel ]. Tak więc nazwa osobowa Orpel została utworzona od nazwy osobowej Rpel. Miano Rpel i miano Orpel powstały od (pra)słowiańskiego słowa rpa, które znaczy dół. Nazwa osobowa Rpel jest derywatem utworzonym za pomocą sufiksu –el [ Rp + el = Rpel ]. Tak samo jak i miano Orpel < Orp + el = Orpel. Nazwiska z polskim sufiksem –el powstawały już od XII wieku i były bardzo produktywne. Proces tworzenia nazwisk z przyrostkiem –el trwał mniej więcej do XIX wieku.
Na koniec dodam, że imię Rpisz, wymienione w Bulli gnieźnieńskiej w 1136 roku pod postacią Rpis może też pochodzić od prasłowiańskiego słowa rpa ‘dół’. Tak więc imię Rpisz, imię Rpik i imię Rpel mogą być imionami skróconymi od tego samego dwuczłonowego imienia słowiańskiego - to tylko moja hipoteza.
O ukraińskiej etymologii nazwy rzeki Ірпінь przeczytasz pod niżej wymienionymi linkami [ strony w języku ukraińskim ]:
http://gazetaslovo.at.ua/news/teche_vod ... -10-19-730
http://bwbooks.net/index.php?id1=4&cate ... 98&page=73
http://irpin-bibl.kiev.sch.in.ua/podii_ ... nt&pvi=pvi
Pozdrawiam – Roman. |
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
FAQ
Regulamin
Szukaj
Rejestracja
Zaloguj się, by sprawdzić wiadomości
Zaloguj
