|
|
|
|
| Autor |
Wiadomość |
DariuszS |
|
Temat postu: Epitafium Rodziny Henningów - koś. Św. Katarzyny w Gdańsku
 Wysłany: 10-10-2024 - 13:26
|
|
Dołączył: 13-07-2022
Posty: 48
Status: Offline
|
|
𝙲𝙾𝙽𝙳𝙴𝚁𝙴 𝚀𝚅𝙸 𝚂𝚃𝙰𝚃𝚄𝙸𝚃 𝙿𝙰𝚃𝚁𝙸 𝙷𝙰𝙴𝙲, 𝙿𝚁𝙸𝚄𝚂 𝙷𝚄𝙽𝙲 𝙼𝙰𝚁𝙴 𝙲𝙾𝙽𝙳𝙸𝚃,
𝙿𝙸𝚁𝙰𝚃𝚄𝙼 𝚂𝙸𝙲𝙸𝚂, 𝙻𝚄𝙲𝙰 𝚀𝚅𝙾𝙳 𝚄𝙻𝚃𝙰 𝙵𝚄𝙸𝚃. 𝟷𝟼𝟸𝟿.
- 𝙿𝙸𝚁𝙰𝚃𝚄𝙼: forma słownikowa 𝙿𝙸𝚁𝙰𝚃𝙰𝙼. Rzeczowniki takie jak „pirata”, „poeta”, „athleta”, „nauta”, „agricola” i „incola” należą do nielicznej grupy rzeczowników rodzaju męskiego pierwszej deklinacji. Ta nietypowość może prowadzić do ich 'uregularniania', czyli do takiej ich odmiany jakby były rzeczownikami rodzaju męskiego drugiej deklinacji i do wyboru w bierniku końcówki -um, zamiast -am).
Jest to dwuwiersz elegijny (etymologicznie żałobny). Pierwszy jest heksametrem, drugi pentametrem.
Analiza metryczna dwuwiersza
Aby przetłumaczyć ten dwuwiersz na początku podam podstawowe informacje o łacińskiej metryce iloczasowej po czym przeprowadzę jego analizę metryczną. W języku łacińskim samogłoski różnią się nie tylko barwą, ale również długością (iloczasem) i różnicują znaczenie wyrazów, np. 'mālum', długie -ā- znaczy jabłko, a 'mălum', krótkie -ă- znaczy zło. W łacinie mamy pięć samogłosek długich i pięć samogłosek krótkich, dodatkowo jest sześć dwugłosek, które w metryce iloczasowej były liczone jako długie.
Kiedy dla celów dydaktycznych, lub jak w tym wypadku analizując budowę wiersza, zaznaczamy długość samogłosek długich (vocales productae), to stawiamy poziomą kreskę nad literą (tzw. makron): ā, ē, ī, ō, ū; samogłoski krótkie (vocales correptae) natomiast oznaczamy umieszczając nad literą łuczek o wygiętych w górę końcach (tzw. brevis): ă, ĕ, ĭ, ŏ, ŭ, najczęściej jednak pozostawiamy je nieoznaczone w żaden sposób, poprzestając jedynie na zaznaczeniu długich samogłosek, bo wtedy pozostałe są rozumiane jako krótkie.
W metryce iloczasowej mamy sylaby długie (syllaba longa) i krótkie (syllaba brevis). Iloczas sylab — a nie samogłosek — jest podstawą łacińskiej metryki iloczasowej. Długość sylaby zależy od długości samogłoski lub dwugłoski stanowiącej jej jądro. Wygląda to następująco:
- syllaba natura longa, albo syllaba naturaliter longa: sylaba długa z natury jest to sylaba zawierająca samogłoskę długą lub dwugłoskę.
- syllaba positione longa: sylaba długa z pozycji jest to sylaba zawierająca samogłoskę krótką, po której następuje tzw. pozycja, czyli grupa spółgłoskowa.
- syllaba brevis: sylaba krótka jest to każda inna sylaba.
- brevis in longo: na końcu wersu możemy mieć do czynienia z sylabą brevis in longo, kiedy krótką sylabę można uznać za długą. [Quintilian: Jestem w pełni świadomy, że krótka sylaba może na końcu zastąpić długą, ponieważ część ciszy, która po niej następuje, wydaje się do niej dodana]
Pierwszy Wers (Heksametr): 𝙲𝙾𝙽𝙳𝙴𝚁𝙴 𝚀𝚅𝙸 𝚂𝚃𝙰𝚃𝚄𝙸𝚃 𝙿𝙰𝚃𝚁𝙸 𝙷𝙰𝙴𝙲, 𝙿𝚁𝙸𝚄𝚂 𝙷𝚄𝙽𝙲 𝙼𝙰𝚁𝙴 𝙲𝙾𝙽𝙳𝙸𝚃,
Heksametr składa się z sześciu stóp, z których każda może być albo daktylem (— ⏑ ⏑), albo spondejem (— —).
Pierwszy wers z zaznaczoną długością samogłosek (samogłoski nie zanaczone jako długie są krótkie):
Con-de-re quī sta-tuit pat-rī haec, pri-us hunc ma-re con-dit,
1. Con-de-re (— ⏑ ⏑) - Daktyl:
- Con: Sylaba długa (—) [syllaba positione longa]
- de: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
- re: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
2. quī statuit (— ⏑ ⏑) - Daktyl:
- quī: Sylaba długa (—) [syllaba natura longa]
- sta: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
- tuit: Sylaba krótka (⏑), [syllaba brevis; -u- jest tu traktowane jako spółgłoskowe /ł/]
3. pat-rī (— —) - Spondej:
- pat: Sylaba długa (—) [syllaba positione longa]
- rī: Sylaba długa (—) [syllaba natura longa]
4. haec, pri-us (— ⏑ ⏑) - Daktyl:
- haec: Sylaba długa (—) [syllaba natura longa]
- pri: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
- us: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
5. hunc ma-re (— ⏑ ⏑) - Daktyl:
- hunc: Sylaba długa (—) [syllaba positione longa]
- ma: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
- re: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
6. con-dit (— —) - Spondej:
- con: Sylaba długa (—) [syllaba positione longa]
- dit: Sylaba krótka na końcu wersu liczona jako długa (—) [brevis in longo].
(— ⏑ ⏑)(— ⏑ ⏑)(— —)(— ⏑ ⏑)(— ⏑ ⏑)(— —)
Wers heksametryczny ma zatem prawidłową strukturę z kombinacją daktyli i spondejów.
Drugi Wers (Pentametr): 𝙿𝙸𝚁𝙰𝚃𝚄𝙼 𝚂𝙸𝙲𝙸𝚂, 𝙻𝚄𝙲𝙰 𝚀𝚅𝙾𝙳 𝚄𝙻𝚃𝙰 𝙵𝚄𝙸𝚃.
Pentametr składa się z dwóch części (hemistychów) przedzielonych cezurą. Każdy hemistych ma po dwie pełne stopy i pojedynczą długą sylabę, czyli każdy hemistych kończy się półstopą. Stopa tak jak w heksametrze może być albo daktylem (— ⏑ ⏑), albo spondejem (— —). Tak jak poprzednio zaznaczam makronem tylko samogłoski długie; niezaznaczone jako długie rozumiane są jako krótkie.
pī-rā- | tam sī- | cīs || Lū-ca quod | ul-ta fu | it
1. pī-rā- (— —) - Spondej:
- pī: Sylaba długa (—) [syllaba natura longa]
- rā: Sylaba długa (—) [syllaba natura longa]
2. tam sī- (— —) - Spondej:
- tam: Sylaba długa (—) [syllaba positione longa]
- sī: Sylaba długa (—) [syllaba natura longa]
3. cīs (—) - Półstopa kończąca pierwszy hemistych:
- cīs: Sylaba długa (—) [syllaba natura longa]
|| (Cezura)
4. Lū-ca quod (— ⏑ ⏑) - Daktyl:
- Lū: Sylaba długa (—) [syllaba natura longa]
- ca: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
- quod: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
5. ul-ta fu (— ⏑ ⏑) - Daktyl:
- ul: Sylaba długa (—) [syllaba positione longa]
- ta: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
- fu: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
6. it (—) - Półstopa:
- it: : Sylaba krótka na końcu wersu liczona jako długa (—) [brevis in longo]. Pentametr kończy się więc tak jak heksametr krótką sylabą liczoną jako długa.
(— —)(— —)(—)||(— ⏑ ⏑)(— ⏑ ⏑)(—)
Wers pentametryczny ma zatem prawidłową strukturę.
Aby utrzymać rytm heksametru i pentametru w klasycznej poezji łacińskiej konieczna jest zmiana naturalnego szyku słów. Przestawianie przyjętej lub logicznej kolejności słów dla efektu poetyckiego nazywane jest hiperbatonem (etymologicznie przekraczaniem).
Przypisy
𝙲𝙾𝙽𝙳𝙴𝚁𝙴 𝚀𝚅𝙸 𝚂𝚃𝙰𝚃𝚄𝙸𝚃 𝙿𝙰𝚃𝚁𝙸 𝙷𝙰𝙴𝙲, 𝙿𝚁𝙸𝚄𝚂 𝙷𝚄𝙽𝙲 𝙼𝙰𝚁𝙴 𝙲𝙾𝙽𝙳𝙸𝚃,
𝙿𝙸𝚁𝙰𝚃𝚄𝙼 𝚂𝙸𝙲𝙸𝚂, 𝙻𝚄𝙲𝙰 𝚀𝚅𝙾𝙳 𝚄𝙻𝚃𝙰 𝙵𝚄𝙸𝚃. 𝟷𝟼𝟸𝟿.
- 𝙲𝙾𝙽𝙳𝙴𝚁𝙴/𝙲𝙾𝙽𝙳𝙸𝚃: Marcus Verrius Flaccus w "De Verborum Significatu" podaje definicję tego czasownikia condere propriē est in ūnum et interiōrem locum dare ad cūstōdiam faciliōrem: quod verbum nunc significat cōnscrībere, nunc facere, nunc compōnere et īnstruere [Słowo condere właściwie oznacza umieścić razem i wewnątrz dla łatwiejszej ochrony; obecnie słowo to oznacza zarówno napisać, stworzyć, skomponować, jak i złożyć i założyć]. Czasownik condere używany jest także w znaczeniu ‘pochować’ coś lub kogoś (condere aliquem sepulchro).
Czasownik condere powraca raz za razem w Eneidzie, będąc w pewnym sensie streszczeniem i ujęciem projektu epickiego Wergiliusza. Pierwszym polskim tłumaczem Eneidy Wergiliusza był Andrzej Kochanowski, młodszy brat Jana Kochanowskiego, słynnego poety renesansu. W 1590 Andrzej Kochanowski po raz pierwszy przełożył Eneidę na język polski.
Podobny przykład wykorzystania wieloznaczoności słowa condere można znaleźć w epitafium Andrzeja Kochanowskiego w Gródku:
Condidit hanc aedem, sed in illā conditor ipse
Conditur, ast animam conditor orbis habet.
On ten oto Dom Boży [tu] założył, lecz w nim sam [jego] założyciel
się złożył; zaś duszę jego dzierży [Sam] Świata Stworzyciel [tzn. Założyciel]
[Te rymy częstochowskie to moje tłumaczenie — proszę o lepsze]
- 𝙿𝙸𝚁𝙰𝚃𝚄𝙼: forma słownikowa 𝙿𝙸𝚁𝙰𝚃𝙰𝙼. Rzeczowniki takie jak „pirata”, „poeta”, „athleta”, „nauta”, „agricola” i „incola” należą do nielicznej grupy rzeczowników rodzaju męskiego pierwszej deklinacji. Ta nietypowość może prowadzić do ich 'uregularniania', czyli takiej ich odmianie jakby były rzeczownikami rodzaju męskiego drugiej deklinacji i do wyboru w bierniku końcówki -um, zamiast -am).
- 𝙻𝚄𝙲𝙰 𝚀𝚅𝙾𝙳 𝚄𝙻𝚃𝙰 𝙵𝚄𝙸𝚃: obraz "Śmierć skazańca" nad łacińskim epitafium przedstawia egzekucję pirata rozrywanego końmi (w ten właśnie sposób Lukka surowo ukarała pirata za jego zbrodnię). Ten rodzaj kary przywołuje motywy z "Eneidy" Wergiliusza, gdzie jest ona symbolicznym aktem odpłaty za winy. W księdze 7 "Eneidy" opisana jest historia Hipolita [etymologicznie końmi rozerwany], którego rozczłonkowane ciało zostało uzdrowione, a on sam przyjął imię Wirbiusz [etymologicznie mąż powtórnie [zrodzony]] i został ukryty przez boginię Dianę zwaną Trywią [Tywia od triwium (rozwidlenie dróg; wizerunki Diany umieszczano na rozwidleniu dróg]: (Trivia Hippolytum sēcrētīs alma recondit sēdibus) [Trywia/Diana Hipolita w [swych] tajnych życiodajna ukryła siedzibach, co po "wyprostowaniu" daje: życiodajna Trywia Hipolita w [swych] tajnych ukryła siedzibach]. Podobnie, w księdze 8, na tarczy Eneasza ukazana jest postać Mettiusza Fufetiusza, dyktatora Alba Longa, którego ciało zostało rozerwane przez dwa rydwany z czterema końmi jako kara za złamanie traktatu z Rzymem:
Haud procul inde citae Mettum in dīversa quadrīgae
Metus czworgiem koni rozszarpany ginie
Distulerant—at tū dictīs, Albānē, manērēs!
(Czemużeś w danem słowie nie trwał Albaninie!);
Raptābatque virī mendācis vīscera Tullus
Przeniewiercy wnętrzności Tullus przez las wlecze,
Per silvam, et sparsī rōrābant sanguine veprēs.
A po cierniach i głogach krew rozlana ciecze. [Eneida (Wergiliusz, tłum. Wężyk, 1882)]
𝚄𝙻𝚃𝙰 𝙵𝚄𝙸𝚃 przetłumaczyłem jako '[Lukka] wymierzyła sprawiedliwość', ponieważ scena egzekucji symbolizuje Triumf Sprawiedliwości, a obecność strażników prawa – księdza, sędziego i kata – podkreśla wymiar moralny, prawny i fizyczny kary. Rozerwanie przez konie to zatem sprawiedliwa kara, która spotyka przeniewierców i burzycieli porządku. Republikański ustrój Gdańska opiera się na egzekwowaniu sprawiedliwości, która tu wymierzana jest piratowi w sposób, który nawiązuje do rzymskiego pojmowania kary jako odpłaty za zdradę lub przestępstwo naruszające ustalony porządek, ale też przywołuje los Hipolita, który rozerwany przez konie został niejako odkupiony i zyskał nowe życie w postaci Wirbiusza.
Tłumaczenie dwuwiersza
W "prozaicznym" szyku łacińskiego zdania 'wyzwolonego z okowów' metrum, przy naturalnym w tym wypadku wyeksponowaniu osoby (qui i hunc na początku każdego ze zdań składowych), epitafium mogłoby wyglądać następująco:
Quī haec patrī condere statuit, hunc mare prius condit,
Pīrātam sīcīs, quod Lūca ulta fuit. 1629 [mīllēsimō sescentēsimō vīcēsimō nōnō]
Czyli pozostawiając łaciński szyk wyrazów w polskim tłumaczeniu mamy:
Który te [pomniki] ojcu [swemu] złożyć postanowił, tego morze wcześniej złożyło [w swej toni],
Pirat sztyletami [zbrodni dokonał], a Lukka wymierzyła sprawiedliwość. 1629.
W nawiasach kwadratowych umieściłem dorozumiane wyrazy. Aby inskrypcja brzmiała naturalniej, przeniosę jeszcze wyraz 'tego' na początek i otrzymuję na koniec "prozaiczne" polskie tłumaczenie:
Tego, który te [pomniki] ojcu [swemu] złożyć postanowił, morze wcześniej złożyło [w swej toni],
Pirat sztyletami [zbrodni dokonał], a Lukka wymierzyła sprawiedliwość. 1629.
angielskie:
He who did resolve these memorials to his sire to raise, Him the sea earlier did enclose in its embrace.
By daggered pirate slain, Lucca wrought justice upon the offender. 1629.
niemieckie:
De, de disse Gedächtkenisse sinem Vader setten woll, den hett dat Meer vörher in ehr Arm sluten.
Vun'n Seeräuber mit'n Dolk nedergeschlagen, hett Lucca de Racht op'n Übeltäter warkt. 1629. |
Ostatnio zmieniony przez DariuszS dnia 30-10-2024 - 06:19, w całości zmieniany 32 razy
|
| |
|
|
|
 |
|
DariuszS |
|
|
Temat postu: Epitafium Rodziny Henningów - koś. Św. Katarzyny w Gdańsku
Wysłany: 26-10-2024 - 18:37
|
|
Dołączył: 13-07-2022
Posty: 48
Status: Offline
|
|
Centralną część epitafium stanowi namalowany przez Hermana Hana portret Christiana Henninga, któremu na tle wnętrza kościoła św. Katarzyny towarzyszą żona, Katarzyna Borckmann, córka Jana, oraz jedna z córek. Prawdopodobnie Katarzyna była jego drugą żoną od 1615 r., choć nie znamy nawet imienia pierwszej żony. Henning był ławnikiem Starego Miasta (od 1591 r.), konseniorem (od 1613 r.), rajcą (od 1614 r.). Jego syn Jan (zm. 1629), zanim po studiach w Rostocku i Lejdzie wyruszył w podróż do Italii, postanowił spisać testament, w którym zobowiązał się ufundować ojcu pomnik. Nie doczekał jednak jego wystawienia, ponieważ trzy lata po śmierci ojca zginał z rąk piratów niedaleko Lukki. O losach jego wyprawy oraz śmierci opowiada obraz "Śmierć skazańca" namalowany przez Bartłomieja Milwitza (ok. 1590-1656), umieszczony w górnej części epitafium, do którego odnosi się Łaciński napis ułożony w dystychu elegijnym. Nad obrazem widnieje portret samego Jana. Medaliony z wizerunkami pozostałych dwóch synów Henningów autor pomnika umieścił nad portretem małżonków, sześciu córek zaś po jego obu stronach. W dolnej części znajduje się inskrypcja w języku niemieckim.
[Łacińskie Inskrypcje w kościołach Gdańska: Śródmieście]
Jeżeli ktoś dysponuje treścią niemieckiej inskrypcji, to uprzejmie proszę o odpowiedź i jej podanie albo o wskazanie źródła w Internecie zawierającego pełny tekst tej inskrypcji.
Pozdrawia,
Dariusz Śmietanka |
|
|
| |
|
|
|
|
|
DariuszS |
|
|
Temat postu: Epitafium Rodziny Henningów - koś. Św. Katarzyny w Gdańsku
Wysłany: 07-11-2024 - 17:47
|
|
Dołączył: 13-07-2022
Posty: 48
Status: Offline
|
|
Epitafium spisane ze zdjęcia:
𝙰𝙽𝙽𝙾 𝟷𝟼𝟸𝟼 𝙳𝙴𝙽 𝟽 𝙽𝙾𝚅𝙴𝙼𝙱. 𝙸𝚂𝚃 𝙸𝙼 𝙷𝙴𝚁𝚁𝙴𝙽 𝚂𝙴𝙴𝙻𝙸𝙶𝙻𝙸𝙲𝙷 𝙴𝙽𝚃𝚂𝙲𝙷𝙻𝙰𝙵𝙵𝙴𝙽
𝙳𝙴𝚁 𝙴𝙳𝙻𝙴 𝙴𝙷𝚁𝙴𝙽𝚅𝙴𝚂𝚃𝙴 𝚆𝙾𝙻𝚆𝙴𝙸𝚂𝙴 𝙷𝙴𝚁𝚁 𝙲𝙷𝚁𝙸𝚂𝚃𝙸𝙰𝙽 𝙷𝙴𝙽𝙽𝙸𝙽𝙶 𝙳𝙸𝙴𝚂𝙴𝚁
𝙰𝙻𝚃𝙴𝙽𝚂𝚃𝙰𝙳𝚃 𝙳𝙰𝙽𝚃𝚉𝙸𝙶 𝚆𝙾𝙻𝚅𝙴𝚁𝙳𝙸𝙴𝙽𝚃𝙴𝚁 𝚁𝙰𝚃𝙷𝚂𝚅𝙴𝚁𝚆𝙰𝙽𝙳𝚃𝙴𝚁 𝙸𝙼 𝟽𝟺
𝙸𝙰𝙷𝚁 𝚂𝙴𝙸𝙽𝙴𝚂 𝙰𝙻𝚃𝙴𝚁𝚂. 𝙳𝙴𝙼𝙴 𝚂𝙴𝙸𝙽 𝙸𝚅𝙽𝙶𝚂𝚃𝙴𝚁 𝚂𝙾𝙷𝙽, 𝙳𝙴𝚁 𝙴𝙳𝙻𝙴 𝙴𝙷𝚁𝙴𝙽𝚅𝙴𝚂𝚃𝙴
𝚅𝙽𝙳 𝚆𝙾𝙻𝙶𝙴𝙻𝙰𝚁𝚃𝙴 𝙸𝙾𝙷𝙰𝙽𝙽 𝙷𝙴𝙽𝙽𝙸𝙽𝙶 •𝚆𝙴𝙸𝙲𝙷𝚃 𝚆𝙸𝙴 𝙸𝙽 𝙾𝙱𝙸𝙶𝙴𝚁 𝙶𝙴𝚂𝙲𝙷𝙸𝙲𝙷𝚃
𝙰𝙱𝙶𝙴𝙱𝙸𝙻𝙳𝙴𝚃, 𝙰𝙽𝙽𝙾 𝟷𝟼𝟸𝟿 𝙰𝚅𝙵 𝙳𝙴𝙼 𝙼𝙴𝙴𝚁 𝙱𝙴𝚈 𝙻𝚅𝙲𝙰 𝚅𝙾𝙽 𝙳𝙴𝙽 𝚂𝙴𝙴𝚁Ä𝚅
𝙱𝙴𝚁𝙽 𝙸𝙴𝙼𝙼𝙴𝚁𝙻𝙸𝙲𝙷 𝚂𝙴𝙸𝙽𝙴𝚂 𝙻𝙴𝙱𝙴𝙽𝚂 𝙱𝙴𝚁𝙰𝚅𝙱𝙴𝚃 𝙵𝚅𝚁 𝚂𝙴𝙸𝙽𝙴𝙼 𝙰𝙱𝚉𝚅𝙶𝙴 𝙸𝙽
𝙵𝚁𝙴𝙼𝙱𝙳𝙴 𝙻𝙰𝙽𝙳𝙴, 𝙳𝚅𝚁𝙲𝙷 𝚅𝙴𝚁𝙵𝙰𝚂𝚂𝚃𝙴𝚂 𝚃𝙴𝚂𝚃𝙰𝙼𝙴𝙽𝚃 𝚅𝙾𝙽 𝚂𝙴𝙸𝙽𝙴𝙽 𝙴𝙸𝙶𝙴𝙽
𝚃𝙷𝚅𝙼𝙱𝙻𝙸𝙲𝙷𝙴𝙽 𝙶𝚅𝚃𝙴𝚁𝙽, 𝙳𝙸𝙴𝚂𝙴𝚂 𝙳𝙴𝙽𝙲𝙺𝙼𝙰𝙻 𝚂𝙴𝙸𝙽𝙴𝚁 𝙶𝙴𝙶𝙴𝙽 𝚂𝙴𝙸𝙽𝙴𝙼
𝙷𝙾𝙲𝙷𝙶𝙴𝙴𝙷𝚁𝚃𝙴𝙽 𝙷𝙴𝚁𝚁𝙴𝙽 𝚅𝙰𝚃𝙴𝚁 𝙰𝙻𝙻𝚉𝙴𝙸𝚃 𝙶𝙴𝚃𝚁𝙰𝙶𝙴𝙽𝙴𝙽 𝙺𝙸𝙽𝙳𝙻𝙸𝙲𝙷𝙴𝙽
𝙻𝙸𝙴𝙱𝙴, 𝙰𝙻𝚂𝙾 𝙰𝙽𝚉𝚅𝙵𝙴𝚁𝚃𝙸𝙶𝙴𝙽 𝚅𝙽𝙳 𝙰𝚅𝙵𝚉𝚅𝚂𝙴𝚃𝚉𝙴𝙽 𝚅𝙴𝚁𝙾𝚁𝙳𝙽𝙴𝚃.
𝚅𝙾𝙻𝙻𝚉𝙾𝙶𝙴𝙽 𝚅𝙾𝙽 𝙳𝙴𝙽 𝙴𝚁𝙱𝙴𝙽 𝙰𝙽𝙽𝙾 𝟷𝟼𝟹𝟼 𝙸𝙼 𝙼𝙾𝙽𝙰𝚃 𝙰𝚅𝙶𝚅𝚂𝚃𝙾.
- WEICHT?/WELCHER - Jeśli ktoś ma możliwość sprawdzić jaka jest prawidłowa forma, to proszę o odpowiedź na tym forum i ewentualną korektę. Na zdjęciu, które posiadam nie można odczytać która forma z tych dwóch jest prawidłowa. Jeśli forma „WEICHT” zostałaby potwierdzona jako forma poprawna, to można by to słowo przetłumaczyć na różne sposoby: „oddaje życie”, „ulega”.
Ogólny opis historycznych form językowych
Wpływy klasyczne: Epitafium w j. niemieckim przypomina starożytne łacińskie inskrypcje pisane kapitałą rzymską, co oznacza brak liter 'U' i 'J' - zamiast nich używane są 'I' i 'V'. Daty i nazwy miejscowe są zapisane po łacinie, np. "Anno" (roku), "Augusto" (w sierpniu), 𝙻𝚅𝙲𝙰 zamiast Lucca. W rodzimych wyrazach 𝙴𝙸𝙶𝙴𝙽𝚃𝙷𝚅𝙼𝙱𝙻𝙸𝙲𝙷𝙴𝙽 i 𝚁𝙰𝚃𝙷𝚂𝚅𝙴𝚁𝚆𝙰𝙽𝙳𝚃𝙴𝚁 dwuznak ⟨TH⟩ zastępuje ⟨T⟩ jak w wyrazach łacińskich pochodzenia greckiego. Reforma ortograficzna z 1901 roku uprościła zapis wyrazów rodzimych z ⟨TH⟩ do pojedynczego ⟨T⟩.
Pisownia odzwierciedlająca wymowę historyczną: Słowa takie jak 𝙵𝚁𝙴𝙼𝙱𝙳𝙴 oraz 𝙴𝙸𝙶𝙴𝙽𝚃𝙷𝚅𝙼𝙱𝙻𝙸𝙲𝙷𝙴𝙽 zawierają -b- po 'm', co sugeruje dawną wymowę z zamknięciem wargowym /b/ po /m/. Wymowa ta zanikła do końca XVII wieku.
Podwajanie spółgłoski po długiej samogłosce: Zapis wyrazu 𝙴𝙽𝚃𝚂𝙲𝙷𝙻𝙰𝙵𝙵𝙴𝙽 ilustruje dawną praktykę ortograficzną podwajania spółgłoski również po długiej samogłosce dla zaznaczenia granic sylab lub morfemów.
Upraszczanie form złożonych: Słowo 𝙰𝙻𝚃𝙴𝙽𝚂𝚃𝙰𝙳𝚃 obecnie uprościło się do "Altstadt".
- 𝙴𝙽𝚃𝚂𝙲𝙷𝙻𝙰𝙵𝙵𝙴𝙽 [przestarzała pisownia]
Współczesna pisownia: entschlafen; łaciński obdormīscere, staro-wysoko-niemiecki intslâfan, średnio-wysoko-niemiecki entslâfen, niderlandzki ontslapen. Wyjaśnienie: Znaczenie „zasnąć” (poetycko lub eufemistycznie „umrzeć”). Podwojone „f” w starszej ortografii stosowano czasem i niesystematycznie po długich samogłoskach akcentowanych, jak w czasowniku „entschlaffen,” dla wyraźnego oznaczenia granic sylab i morfemów. Reformy ortograficzne z początku XIX wieku ujednoliciły zasady pisowni, ograniczając podwojone spółgłoski do samogłosek krótkich akcentowanych. ENTSCHLAFEN Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm - 𝙴𝙷𝚁𝙴𝙽𝚅𝙴𝚂𝚃𝙴 [wyraz staroświecki]
To wyraz przestarzały i staroświecki oznaczający honoratus, constans honore, fortis został on zastąpiony w XVIII wieku przez "ehrwürdige", jego najbliższy współczesny odpowiednik. Wyjaśnienie: Ehrenveste łączy "Ehre" (honor) z "veste" (mocny, niezłomny). 'Veste' było używane historycznie, aby podkreślić stałość i niezłomność charakteru osób, którym nadawano ten tytuł. Forma ta odzwierciedla wczesnonowożytne niemieckie tytuły i formy wyrażania szacunku. "-vest"/"-veste" było wariantem "-fest"/"-feste", według Adelunga pisownia z 'v' utrzymywała się w użyciu urzędowym w tytułach osób stanu szlacheckiego. Ten element składowy wyrazów złożonych stopniowo zanikał na rzecz prostszych form, powszechnie zrozumiałych, takich jak "-würdig". EHRENFEST Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm - 𝚆𝙾𝙻𝚆𝙴𝙸𝚂𝙴 [przestarzała forma i znaczenie, 'weise' to jego współczesny odpowiednik]
Znaczenie:
Słowo wolweise (współczesna forma: wohlweise) było używane od XV do XVIII wieku jako tytuł grzecznościowy wobec między innymi burmistrzów i rajców miejskich; tłumaczone jako sapientissimus, bardzo/wielce mądry; później używane ironicznie, w odniesieniu do osób zarozumiałych lub przesadnie 'mądrych'.
Informacje i stosowne cytaty ze słownika braci Grimmów:
- Historyczne i dialektalne użycie „Wol-” vs. „Wohl-”:
◆ Pisownia „wohl” z dehnungs-h zaczęła pojawiać się w XVI wieku obok starszej formy „wol”; Marcin Luther używał obu form. Od XVIII wieku pisownia „wohl” była preferowana między innymi przez Goethego i Schillera.
◆ W Gdańsku w XVII wieku wol-/wohl- prawdopodobnie było wymawiane z krótkim /o/ tak jak w dialektach dolnoniemieckich.
Cytat:
Ze słownika braci Grimmów:
„die niederdeutschen und einige gemeine oberdeutsche mundarten sprechen dieses wort in allen fällen geschärft, woll, aus, im hochdeutschen hingegen lautet es in allen seinen bedeutungen gedehnt, wohl.”
[w dialektach dolnoniemieckich i niektórych górnoniemieckich słowo to we wszystkich przypadkach wymawiane było jako 'woll', czyli z krótkim /o/. W wysokoniemieckim (tj. literackim) natomiast wymawiało się je we wszystkich jego znaczeniach jako 'wohl', czyli z wydłużonym /o:/]
- Słowo wolweise jako tytuł grzecznościowy:
Tytuły grzecznościowe z wol-/wohl- (np. wohlachtbar, wohledel, wohlehrbar, wohlverdienter i wohlweise itp.) stały się przestarzałe już pod koniec XVIII wieku.
Cytat:
Ze słownika braci Grimmów:
„von ihnen veraltet im 18. Jh. die gruppe der höflichkeitstitulaturen wie wohlachtbar, -edel, -ehrbar ... -weise u. s. w.”
[w XVIII wieku grupa tytułów grzecznościowych, takich jak wohlachtbar, wohledel, wohlehrbar, ... wohlweise, itp., zaczęły być uważane za przestarzałe].
Jeszcze później słowo „wohlweise” nabrało znaczenia ironicznego.
WOHLWEISE, wohl Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm
wolweise, wohlweise Google Books Ngram Viewer
- 𝙰𝙻𝚃𝙴𝙽𝚂𝚃𝙰𝙳𝚃 [przestarzała forma]
Współczesna pisownia: Altstadt; łaciński oppidum vetus Wyjaśnienie:
Ogólna nazwa jakiegokolwiek starego miasta:
- "Alten Stadt" /ˌaltenˈʃtat/ [rzeczowik pospolity z określającym go przymiotnikiem]. Stara część miasta, np. Gdańska:
- "Altenstadt" /ˈaltenˌʃtat/ [zrast przymiotnika z rzeczownikiem; zmiana akcentu]. - "Alt-en-stadt" /ˈaltn̩ˌʃtat/ ["-en-" > -n̩-: końcówka fleksyjna zaczyna być postrzegane jako interfiks -n̩- w złożeniu wyrazów]. - "Altstadt" /ˈaltˌʃtat/ [redukcja zbitki spółgłoskowej polegająca na wyrzuceniu interfiksu -n̩-; standaryzacja tej formy w reformach ortogrii w XIX wieku]. Altenstadt, Altstadt Google Books Ngram Viewer - 𝙳𝙰𝙽𝚃𝚉𝙸𝙶
Cytat:
G. Grass, Blaszany bębenek, przeł. S. Błaut, Gdańsk 1994, s. 349:
„Najpierw przyszli Ranowie, potem Goci i Gepidowie, następnie Kaszubi, od których w prostej linii pochodzi Oskar, wkrótce potem Polacy wysłali Wojciecha z Pragi. Ten przyszedł z krzyżem i padł od topora Kaszubów albo Prusów. Stało się to w wiosce rybackiej, a wioska nazywała się Gyddanyzc. Z Gyddanyzc zrobiono Danczik, z Dancziku powstał Dantzig, który później zamienił się w Danzig, a dzisiaj nazywa się Gdańsk. Zanim przyjęła się ta pisownia, po Kaszubach przyszli do Gyddanyzc książęta Pomorzan. Nosili takie imiona jak Subisław, Sambor, Mestwin i Świętopełk”
- 𝚆𝙾𝙻𝚅𝙴𝚁𝙳𝙸𝙴𝙽𝚃𝙴𝚁 [przestarzała forma i znaczenie]
Współczesna pisownia: wohlverdienter Wyjaśnienie: łaciński bene meritus (dobrze zasłużony) oraz optime meritus (najlepiej zasłużony, wyjątkowo zasłużony); tytuł ten wyrażał szacunek i uznanie, często był nadawany zasłużonym żołnierzom lub członkom władz [np. miejskich]. Pisownia wol-/wohl- patrz przypis 𝚆𝙾𝙻𝚆𝙴𝙸𝚂𝙴. Słowo to jest zrozumiałe współcześnie, ale używane głównie w kontekstach historycznych. WOHLVERDIENT Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm - 𝚁𝙰𝚃𝙷𝚂𝚅𝙴𝚁𝚆𝙰𝙽𝙳𝚃𝙴𝚁 [wyraz i pisownia przestarzałe, obecnie Ratsmitglied]
Współczesna pisownia: Ratsverwandter; łaciński membrum senatus. Wyjaśnienie: Członek rady, w szczególności miejskiej, radny, rajca. Wyraz pochodzi od „Rath-” (rada) i „-verwandter” (zaangażowany, później krewny). Rzeczownik w dopełniaczu „Raths-”, w starszej pisowni z „h”, wskazuje na przynależność do rady; pisownia „Rath” została zmieniona na „Rat” po reformie ortograficznej w 1902 roku. Drugi składnik, -verwandter, pochodzi od czasownika verwenden, który w formie imiesłowu verwandt oznaczał ‘nakierowany na cel’ lub ‘zaangażowany w działanie’, często we wspólnym kontekście, jak członkowie rady działający na rzecz wspólnoty. Przyrostek -er tworzy rzeczownik oznaczający osobę związaną lub należącą do rady. - 𝚆𝙾𝙻𝙶𝙴𝙻𝙰𝚁𝚃𝙴 [przestarzała forma i znaczenie, 'gelehrte' to jego współczesny odpowiednik]
Znaczenie:
Słowo wolgelarte (współczesna forma wohlgelehrte) to imiesłów czasu przeszłego, w tekście epitafium w użyciu przymiotnikowym. Tłumaczone jako bene/valde doctus, doctissimus, perdoctus, pereruditus, bardzo/wielce uczony. Forma z -a- obok tej z -e- pojawiała się od średniowiecza. Od końca XVIII wieku słowo uchodzi za wyszukane i staroświeckie.
Informacje i stosowne cytaty ze słownika braci Grimmów:
- Kontekst historyczny
Cytat:
Ze słownika braci Grimmów:
"Während es im Neuhochdeutschen gerade noch acht „rückumlautende“ Verben gibt, findet man im Mittelhochdeutschen circa 500 verschiedene präfixlose Verben mit „Rückumlaut“." [Podczas gdy we współczesnym niemieckim zachowało się jedynie osiem czasowników z przegłosem powrotnym 'Rückumlaut', to w średnio-wysokoniemieckim [1050-1350] takich czasowników (bezprzedroskowych) można znaleźć około 500].
Osiem czasowników słabych o których tu mowa to: brennen, brannte, gebrannt; denken, dachte, gedacht; kennen, kannte, gekannt; nennen, nannte, genannt; rennen, rannte, gerannt; senden, sandte, gesandt; wenden, wandte, gewandt; bringen, brachte, gebracht.
- Kontekst dialektu dolnoniemieckiego i użycie współczesne
Cytat:
Ze słownika braci Grimmów:
"das part. gelârt für gelęrt... auch niederdeutsch neben gelęrt... und diese form ist, wenn das part. adjectivisch steht, im feierlichen oder zopfstil bis heute nicht vergessen (vgl. auch hochgelahrt, wolgelahrt)" [imiesłów gelârt zamiast gelęrt... również w dolnoniemieckim... forma umiesłowu używana przymiotnikowo nie została zapomniana do dzisiaj [tzn. do połowy XIX wieku kiedy Grimmowie opracowywali swój słownik] w stylu uroczystym, czy ozdobnym (por. także hochgelahrt, wolgelahrt)]. Przykład z XVIII wieku: "was? den ehrenmann? den gelahrten (willst du schlagen)? Göthe" [Co? Człowiek honoru? Uczony (chcesz uderzyć)? Goethe]
Powstanie tych form można tłumaczyć procesem przegłosu powrotnego (Rückumlaut), czyli początkowy przegłos został odwrócony w formach czasu przeszłego i imiesłowu czasu przeszłego, np. nennen, nante [e→a], genannt [e→a]. Termin Rückumlaut wymyślił Jakub Grimm, a jego hipoteza tłumacząca zjawisko jest niedoudowodnienia.
Pisownia wol-/wohl- patrz przypis 𝚆𝙾𝙻𝚆𝙴𝙸𝚂𝙴. - 𝚆𝙴𝙸𝙲𝙷𝚃
Znaczenie: cēdit, ustępuje, ulega.
- 𝙷𝙴𝚁𝚁 𝚅𝙰𝚃𝙴𝚁
Znaczenie: Dominus Pater, Pan Ojciec. Forma wyrażająca szacunek w stosunku do ojca, używana często w rodzinach szlacheckich w XVII i XVIII wieku.
Herr Vater Google Books Ngram Viewer
- 𝙵𝚁𝙴𝙼𝙱𝙳𝙴:
Forma z -b- była powszechna we wczesnonowożytnym języku niemieckim i odzwierciedlała nieistniejące już zwarcie wargowe /b/ po wargowej spółgłosce szczelinowej /m/; zapis i zapewne wymowa zanikły pod koniec XVII wieku.
frembde, fremde Google Books Ngram Viewer - 𝙴𝙸𝙶𝙴𝙽𝚃𝙷𝚅𝙼𝙱𝙻𝙸𝙲𝙷𝙴𝙽:
Forma "eigent(h)ümblichen" zawiera zarówno archaiczne -b- po m (patrz 𝙵𝚁𝙴𝙼𝙱𝙳𝙴), jak i dwuznak 'th'.
eigenthümblich, eigenthümlich Google Books Ngram Viewer
Interpretacja:
𝙰𝙽𝙽𝙾 𝟷𝟼𝟸𝟼 𝙳𝙴𝙽 𝟽 𝙽𝙾𝚅𝙴𝙼𝙱𝙴𝚁 𝙸𝚂𝚃 𝙸𝙼 𝙷𝙴𝚁𝚁𝙴𝙽 𝚂𝙴𝙴𝙻𝙸𝙶𝙻𝙸𝙲𝙷 𝙴𝙽𝚃𝚂𝙲𝙷𝙻𝙰𝙵𝙵𝙴𝙽
Roku 1626, dnia 7 listopada, błogo zasnął w Panu
𝙳𝙴𝚁 𝙴𝙳𝙻𝙴 𝙴𝙷𝚁𝙴𝙽𝚅𝙴𝚂𝚃𝙴 𝚆𝙾𝙷𝙻𝚆𝙴𝙸𝚂𝙴 𝙷𝙴𝚁𝚁 𝙲𝙷𝚁𝙸𝚂𝚃𝙸𝙰𝙽 𝙷𝙴𝙽𝙽𝙸𝙽𝙶 𝙳𝙸𝙴𝚂𝙴𝚁
Szlachetny, sławetny, bardzo mądry pan Christian Henning tegoż
𝙰𝙻𝚃𝙴𝙽𝚂𝚃𝙰𝙳𝚃 𝙳𝙰𝙽𝚃𝚉𝙸𝙶 𝚆𝙾𝙷𝙻𝚅𝙴𝚁𝙳𝙸𝙴𝙽𝚃𝙴𝚁 𝚁𝙰𝚃𝙷𝚂𝚅𝙴𝚁𝚆𝙰𝙽𝙳𝚃𝙴𝚁 𝙸𝙼 𝟽𝟺
Starego Miasta Gdańska zasłużony rajca w 74.
𝙹𝙰𝙷𝚁 𝚂𝙴𝙸𝙽𝙴𝚂 𝙰𝙻𝚃𝙴𝚁𝚂. 𝙳𝙴𝙼𝙴 𝚂𝙴𝙸𝙽 𝙹Ü𝙽𝙶𝚂𝚃𝙴𝚁 𝚂𝙾𝙷𝙽, 𝙳𝙴𝚁 𝙴𝙳𝙻𝙴 𝙴𝙷𝚁𝙴𝙽𝚅𝙴𝚂𝚃𝙴
roku wieku swego. Temu jego najmłodszy syn — szlachetny, sławetny
𝚄𝙽𝙳 𝚆𝙾𝙷𝙻𝙶𝙴𝙻𝙴𝙷𝚁𝚃𝙴 𝙹𝙾𝙷𝙰𝙽𝙽 𝙷𝙴𝙽𝙽𝙸𝙽𝙶 𝚆𝙴𝙸𝙲𝙷𝚃* 𝚆𝙸𝙴 𝙸𝙽 𝙾𝙱𝙸𝙶𝙴𝚁 𝙶𝙴𝚂𝙲𝙷𝙸𝙲𝙷
i bardzo uczony Johann Henning, [który] ulega [przemocy] jak powyższa historia
𝙰𝙱𝙶𝙴𝙱𝙸𝙻𝙳𝙴𝚃, 𝙰𝙽𝙽𝙾 𝟷𝟼𝟸𝟿 𝙰𝚄𝙵 𝙳𝙴𝙼 𝙼𝙴𝙴𝚁 𝙱𝙴𝙸 𝙻𝚄𝙲𝙲𝙰 𝚅𝙾𝙽 𝙳𝙴𝙽 𝚂𝙴𝙴𝚁Ä𝚄
przedstawia, w roku 1629 na morzu, blisko Lukki, przez morskich
𝙱𝙴𝚁𝙽 𝙸𝙼𝙼𝙴𝚁𝙻𝙸𝙲𝙷 𝚂𝙴𝙸𝙽𝙴𝚂 𝙻𝙴𝙱𝙴𝙽𝚂 𝙱𝙴𝚁𝙰𝚄𝙱𝚃 𝙵Ü𝚁 𝚂𝙴𝙸𝙽𝙴𝙼 𝙰𝙱𝚉𝚄𝙶𝙴 𝙸𝙽
rozbójników na zawsze swego życia pozbawiony — przed swoim wyjazdem w
𝙵𝚁𝙴𝙼𝙳𝙴 𝙻𝙰𝙽𝙳𝙴, 𝙳𝚄𝚁𝙲𝙷 𝚅𝙴𝚁𝙵𝙰𝚂𝚂𝚃𝙴𝚂 𝚃𝙴𝚂𝚃𝙰𝙼𝙴𝙽𝚃 𝚅𝙾𝙽 𝚂𝙴𝙸𝙽𝙴𝙽 𝙴𝙸𝙶𝙴𝙽
obce strony, w sporządzonym [przez siebie] testamencie ze swych własnych
𝚃Ü𝙼𝙻𝙸𝙲𝙷𝙴𝙽 𝙶Ü𝚃𝙴𝚁𝙽, 𝙳𝙸𝙴𝚂𝙴𝚂 𝙳𝙴𝙽𝙺𝙼𝙰𝙻 𝚂𝙴𝙸𝙽𝙴𝚁 𝙶𝙴𝙶𝙴𝙽 𝚂𝙴𝙸𝙽𝙴𝙼
osobistych dóbr ten pomnik onże swemu
𝙷𝙾𝙲𝙷𝙶𝙴𝙴𝙷𝚁𝚃𝙴𝙽 𝙷𝙴𝚁𝚁𝙴𝙽 𝚅𝙰𝚃𝙴𝚁 𝙰𝙻𝙻𝚉𝙴𝙸𝚃 𝙶𝙴𝚃𝚁𝙰𝙶𝙴𝙽𝙴𝙽 𝙺𝙸𝙽𝙳𝙻𝙸𝙲𝙷𝙴𝙽
wielce zacnemu Panu Ojcu zawsze niesionej synowskiej
𝙻𝙸𝙴𝙱𝙴, 𝙰𝙻𝚂𝙾 𝙰𝙽𝚉𝚄𝙵𝙴𝚁𝚃𝙸𝙶𝙴𝙽 𝚄𝙽𝙳 𝙰𝚄𝙵𝚉𝚄𝚂𝙴𝚃𝚉𝙴𝙽 𝚅𝙴𝚁𝙾𝚁𝙳𝙽𝙴𝚃.
miłości zatem przygotować i postawić kazał.
𝚅𝙾𝙻𝙻𝚉𝙾𝙶𝙴𝙽 𝚅𝙾𝙽 𝙳𝙴𝙽 𝙴𝚁𝙱𝙴𝙽 𝙰𝙽𝙽𝙾 𝟷𝟼𝟹𝟼 𝙸𝙼 𝙼𝙾𝙽𝙰𝚃 𝙰𝚄𝙶𝚄𝚂𝚃𝙾.
Sprawiony przez spadkobierców w roku 1636 w miesiącu sierpniu.
Tłumaczenia:
Roku Pańskiego 1626, dnia 7 listopada, w Panu błogi odpoczynek znalazł
Wsławiony, szlachetny, pan Krystian Henning, mądrością obficie wypełniony,
tegoż Starego Miasta Gdańska rajca wielce zasłużony,
w 74. roku wieku swego. Temu syn jego najmłodszy — szlachetny, sławetny
i wielce uczony Jan Henning, który przemocy, jako powyższa historia
opowiada, uległ w roku Pańskim 1629 na morzu nieopodal Lukki, gdzie przez morskich
rozbójników życia swego na zawsze pozbawion został. Przed swym wyjazdem w
obce strony, kazał on w testamencie własną ręką spisanym, aby z własnych swych
dóbr pomnik tenże wielce czcigodnemu Panu Ojcu, któregóż
synowską miłością zawsze obdarzał, uczynić i wystawić.
Sprawili to spadkobiercy w roku Pańskim 1636, w miesiącu sierpniu.
In the Year of Our Lord 1626, on the 7th day of November, found he blessed rest in the Lord,
the illustrious and noble Master Christian Henning, abundantly endowed with wisdom,
a worthy councillor of the Old Town of Danzig,
in the 74th year of his age. Unto him, his youngest son — noble, eminent,
and most learned John Henning, who, as the foregoing history doth recount,
yielded unto violence in the Year of Our Lord 1629 upon the sea, near unto Lucca,
where by sea-roving robbers he was for ever bereft of his life. Before his departure to
foreign lands, he did by his own hand in testament command, that of his own
goods this monument be made and erected for his most honourable father,
whom he ever adorned with filial love.
This did the heirs accomplish in the Year of Our Lord 1636, in the month of August. |
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
FAQ
Regulamin
Szukaj
Rejestracja
Zaloguj się, by sprawdzić wiadomości
Zaloguj
