|
|
|
|
| Autor |
Wiadomość |
DariuszS |
|
Temat postu: Epitafium Rodziny Henningów - koś. Św. Katarzyny w Gdańsku
 Wysłany: 10-10-2024 - 13:26
|
|
Dołączył: 13-07-2022
Posty: 46
Status: Offline
|
|
𝙲𝙾𝙽𝙳𝙴𝚁𝙴 𝚀𝚅𝙸 𝚂𝚃𝙰𝚃𝚄𝙸𝚃 𝙿𝙰𝚃𝚁𝙸 𝙷𝙰𝙴𝙲, 𝙿𝚁𝙸𝚄𝚂 𝙷𝚄𝙽𝙲 𝙼𝙰𝚁𝙴 𝙲𝙾𝙽𝙳𝙸𝚃,
𝙿𝙸𝚁𝙰𝚃𝚄𝙼 𝚂𝙸𝙲𝙸𝚂, 𝙻𝚄𝙲𝙰 𝚀𝚅𝙾𝙳 𝚄𝙻𝚃𝙰 𝙵𝚄𝙸𝚃. 𝟷𝟼𝟸𝟿.
- 𝙿𝙸𝚁𝙰𝚃𝚄𝙼: forma słownikowa 𝙿𝙸𝚁𝙰𝚃𝙰𝙼. Rzeczowniki takie jak „pirata”, „poeta”, „athleta”, „nauta”, „agricola” i „incola” należą do nielicznej grupy rzeczowników rodzaju męskiego pierwszej deklinacji. Ta nietypowość może prowadzić do ich 'uregularniania', czyli do takiej ich odmiany jakby były rzeczownikami rodzaju męskiego drugiej deklinacji i do wyboru w bierniku końcówki -um, zamiast -am).
Jest to dwuwiersz elegijny (etymologicznie żałobny). Pierwszy jest heksametrem, drugi pentametrem.
Analiza metryczna dwuwiersza
Aby przetłumaczyć ten dwuwiersz na początku podam podstawowe informacje o łacińskiej metryce iloczasowej po czym przeprowadzę jego analizę metryczną. W języku łacińskim samogłoski różnią się nie tylko barwą, ale również długością (iloczasem) i różnicują znaczenie wyrazów, np. 'mālum', długie -ā- znaczy jabłko, a 'mălum', krótkie -ă- znaczy zło. W łacinie mamy pięć samogłosek długich i pięć samogłosek krótkich, dodatkowo jest sześć dwugłosek, które w metryce iloczasowej były liczone jako długie.
Kiedy dla celów dydaktycznych, lub jak w tym wypadku analizując budowę wiersza, zaznaczamy długość samogłosek długich (vocales productae), to stawiamy poziomą kreskę nad literą (tzw. makron): ā, ē, ī, ō, ū; samogłoski krótkie (vocales correptae) natomiast oznaczamy umieszczając nad literą łuczek o wygiętych w górę końcach (tzw. brevis): ă, ĕ, ĭ, ŏ, ŭ, najczęściej jednak pozostawiamy je nieoznaczone w żaden sposób, poprzestając jedynie na zaznaczeniu długich samogłosek, bo wtedy pozostałe są rozumiane jako krótkie.
W metryce iloczasowej mamy sylaby długie (syllaba longa) i krótkie (syllaba brevis). Iloczas sylab — a nie samogłosek — jest podstawą łacińskiej metryki iloczasowej. Długość sylaby zależy od długości samogłoski lub dwugłoski stanowiącej jej jądro. Wygląda to następująco:
- syllaba natura longa, albo syllaba naturaliter longa: sylaba długa z natury jest to sylaba zawierająca samogłoskę długą lub dwugłoskę.
- syllaba positione longa: sylaba długa z pozycji jest to sylaba zawierająca samogłoskę krótką, po której następuje tzw. pozycja, czyli grupa spółgłoskowa.
- syllaba brevis: sylaba krótka jest to każda inna sylaba.
- brevis in longo: na końcu wersu możemy mieć do czynienia z sylabą brevis in longo, kiedy krótką sylabę można uznać za długą. [Quintilian: Jestem w pełni świadomy, że krótka sylaba może na końcu zastąpić długą, ponieważ część ciszy, która po niej następuje, wydaje się do niej dodana]
Pierwszy Wers (Heksametr): 𝙲𝙾𝙽𝙳𝙴𝚁𝙴 𝚀𝚅𝙸 𝚂𝚃𝙰𝚃𝚄𝙸𝚃 𝙿𝙰𝚃𝚁𝙸 𝙷𝙰𝙴𝙲, 𝙿𝚁𝙸𝚄𝚂 𝙷𝚄𝙽𝙲 𝙼𝙰𝚁𝙴 𝙲𝙾𝙽𝙳𝙸𝚃,
Heksametr składa się z sześciu stóp, z których każda może być albo daktylem (— ⏑ ⏑), albo spondejem (— —).
Pierwszy wers z zaznaczoną długością samogłosek (samogłoski nie zanaczone jako długie są krótkie):
Con-de-re quī sta-tuit pat-rī haec, pri-us hunc ma-re con-dit,
1. Con-de-re (— ⏑ ⏑) - Daktyl:
- Con: Sylaba długa (—) [syllaba positione longa]
- de: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
- re: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
2. quī statuit (— ⏑ ⏑) - Daktyl:
- quī: Sylaba długa (—) [syllaba natura longa]
- sta: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
- tuit: Sylaba krótka (⏑), [syllaba brevis; -u- jest tu traktowane jako spółgłoskowe /ł/]
3. pat-rī (— —) - Spondej:
- pat: Sylaba długa (—) [syllaba positione longa]
- rī: Sylaba długa (—) [syllaba natura longa]
4. haec, pri-us (— ⏑ ⏑) - Daktyl:
- haec: Sylaba długa (—) [syllaba natura longa]
- pri: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
- us: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
5. hunc ma-re (— ⏑ ⏑) - Daktyl:
- hunc: Sylaba długa (—) [syllaba positione longa]
- ma: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
- re: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
6. con-dit (— —) - Spondej:
- con: Sylaba długa (—) [syllaba positione longa]
- dit: Sylaba krótka na końcu wersu liczona jako długa (—) [brevis in longo].
(— ⏑ ⏑)(— ⏑ ⏑)(— —)(— ⏑ ⏑)(— ⏑ ⏑)(— —)
Wers heksametryczny ma zatem prawidłową strukturę z kombinacją daktyli i spondejów.
Drugi Wers (Pentametr): 𝙿𝙸𝚁𝙰𝚃𝚄𝙼 𝚂𝙸𝙲𝙸𝚂, 𝙻𝚄𝙲𝙰 𝚀𝚅𝙾𝙳 𝚄𝙻𝚃𝙰 𝙵𝚄𝙸𝚃.
Pentametr składa się z dwóch części (hemistychów) przedzielonych cezurą. Każdy hemistych ma po dwie pełne stopy i pojedynczą długą sylabę, czyli każdy hemistych kończy się półstopą. Stopa tak jak w heksametrze może być albo daktylem (— ⏑ ⏑), albo spondejem (— —). Tak jak poprzednio zaznaczam makronem tylko samogłoski długie; niezaznaczone jako długie rozumiane są jako krótkie.
pī-rā- | tam sī- | cīs || Lū-ca quod | ul-ta fu | it
1. pī-rā- (— —) - Spondej:
- pī: Sylaba długa (—) [syllaba natura longa]
- rā: Sylaba długa (—) [syllaba natura longa]
2. tam sī- (— —) - Spondej:
- tam: Sylaba długa (—) [syllaba positione longa]
- sī: Sylaba długa (—) [syllaba natura longa]
3. cīs (—) - Półstopa kończąca pierwszy hemistych:
- cīs: Sylaba długa (—) [syllaba natura longa]
|| (Cezura)
4. Lū-ca quod (— ⏑ ⏑) - Daktyl:
- Lū: Sylaba długa (—) [syllaba natura longa]
- ca: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
- quod: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
5. ul-ta fu (— ⏑ ⏑) - Daktyl:
- ul: Sylaba długa (—) [syllaba positione longa]
- ta: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
- fu: Sylaba krótka (⏑) [syllaba brevis]
6. it (—) - Półstopa:
- it: : Sylaba krótka na końcu wersu liczona jako długa (—) [brevis in longo]. Pentametr kończy się więc tak jak heksametr krótką sylabą liczoną jako długa.
(— —)(— —)(—)||(— ⏑ ⏑)(— ⏑ ⏑)(—)
Wers pentametryczny ma zatem prawidłową strukturę.
Aby utrzymać rytm heksametru i pentametru w klasycznej poezji łacińskiej konieczna jest zmiana naturalnego szyku słów. Przestawianie przyjętej lub logicznej kolejności słów dla efektu poetyckiego nazywane jest hiperbatonem (etymologicznie przekraczaniem).
Przypisy
𝙲𝙾𝙽𝙳𝙴𝚁𝙴 𝚀𝚅𝙸 𝚂𝚃𝙰𝚃𝚄𝙸𝚃 𝙿𝙰𝚃𝚁𝙸 𝙷𝙰𝙴𝙲, 𝙿𝚁𝙸𝚄𝚂 𝙷𝚄𝙽𝙲 𝙼𝙰𝚁𝙴 𝙲𝙾𝙽𝙳𝙸𝚃,
𝙿𝙸𝚁𝙰𝚃𝚄𝙼 𝚂𝙸𝙲𝙸𝚂, 𝙻𝚄𝙲𝙰 𝚀𝚅𝙾𝙳 𝚄𝙻𝚃𝙰 𝙵𝚄𝙸𝚃. 𝟷𝟼𝟸𝟿.
- 𝙲𝙾𝙽𝙳𝙴𝚁𝙴/𝙲𝙾𝙽𝙳𝙸𝚃: Marcus Verrius Flaccus w "De Verborum Significatu" podaje definicję tego czasownikia condere propriē est in ūnum et interiōrem locum dare ad cūstōdiam faciliōrem: quod verbum nunc significat cōnscrībere, nunc facere, nunc compōnere et īnstruere [Słowo condere właściwie oznacza umieścić razem i wewnątrz dla łatwiejszej ochrony; obecnie słowo to oznacza zarówno napisać, stworzyć, skomponować, jak i złożyć i założyć]. Czasownik condere używany jest także w znaczeniu ‘pochować’ coś lub kogoś (condere aliquem sepulchro).
Czasownik condere powraca raz za razem w Eneidzie, będąc w pewnym sensie streszczeniem i ujęciem projektu epickiego Wergiliusza. Pierwszym polskim tłumaczem Eneidy Wergiliusza był Andrzej Kochanowski, młodszy brat Jana Kochanowskiego, słynnego poety renesansu. W 1590 Andrzej Kochanowski po raz pierwszy przełożył Eneidę na język polski.
Podobny przykład wykorzystania wieloznaczoności słowa condere można znaleźć w epitafium Andrzeja Kochanowskiego w Gródku:
Condidit hanc aedem, sed in illā conditor ipse
Conditur, ast animam conditor orbis habet.
On ten oto Dom Boży [tu] założył, lecz w nim sam [jego] założyciel
się złożył; zaś duszę jego dzierży [Sam] Świata Stworzyciel [tzn. Założyciel]
[Te rymy częstochowskie to moje tłumaczenie — proszę o lepsze]
- 𝙿𝙸𝚁𝙰𝚃𝚄𝙼: forma słownikowa 𝙿𝙸𝚁𝙰𝚃𝙰𝙼. Rzeczowniki takie jak „pirata”, „poeta”, „athleta”, „nauta”, „agricola” i „incola” należą do nielicznej grupy rzeczowników rodzaju męskiego pierwszej deklinacji. Ta nietypowość może prowadzić do ich 'uregularniania', czyli takiej ich odmianie jakby były rzeczownikami rodzaju męskiego drugiej deklinacji i do wyboru w bierniku końcówki -um, zamiast -am).
- 𝙻𝚄𝙲𝙰 𝚀𝚅𝙾𝙳 𝚄𝙻𝚃𝙰 𝙵𝚄𝙸𝚃: obraz "Śmierć skazańca" nad łacińskim epitafium przedstawia egzekucję pirata rozrywanego końmi (w ten właśnie sposób Lukka surowo ukarała pirata za jego zbrodnię). Ten rodzaj kary przywołuje motywy z "Eneidy" Wergiliusza, gdzie jest ona symbolicznym aktem odpłaty za winy. W księdze 7 "Eneidy" opisana jest historia Hipolita [etymologicznie końmi rozerwany], którego rozczłonkowane ciało zostało uzdrowione, a on sam przyjął imię Wirbiusz [etymologicznie mąż powtórnie [zrodzony]] i został ukryty przez boginię Dianę zwaną Trywią [Tywia od triwium (rozwidlenie dróg; wizerunki Diany umieszczano na rozwidleniu dróg]: (Trivia Hippolytum sēcrētīs alma recondit sēdibus) [Trywia/Diana Hipolita w [swych] tajnych życiodajna ukryła siedzibach, co po "wyprostowaniu" daje: życiodajna Trywia Hipolita w [swych] tajnych ukryła siedzibach]. Podobnie, w księdze 8, na tarczy Eneasza ukazana jest postać Mettiusza Fufetiusza, dyktatora Alba Longa, którego ciało zostało rozerwane przez dwa rydwany z czterema końmi jako kara za złamanie traktatu z Rzymem:
Haud procul inde citae Mettum in dīversa quadrīgae
Metus czworgiem koni rozszarpany ginie
Distulerant—at tū dictīs, Albānē, manērēs!
(Czemużeś w danem słowie nie trwał Albaninie!);
Raptābatque virī mendācis vīscera Tullus
Przeniewiercy wnętrzności Tullus przez las wlecze,
Per silvam, et sparsī rōrābant sanguine veprēs.
A po cierniach i głogach krew rozlana ciecze. [Eneida (Wergiliusz, tłum. Wężyk, 1882)]
𝚄𝙻𝚃𝙰 𝙵𝚄𝙸𝚃 przetłumaczyłem jako '[Lukka] wymierzyła sprawiedliwość', ponieważ scena egzekucji symbolizuje Triumf Sprawiedliwości, a obecność strażników prawa – księdza, sędziego i kata – podkreśla wymiar moralny, prawny i fizyczny kary. Rozerwanie przez konie to zatem sprawiedliwa kara, która spotyka przeniewierców i burzycieli porządku. Republikański ustrój Gdańska opiera się na egzekwowaniu sprawiedliwości, która tu wymierzana jest piratowi w sposób, który nawiązuje do rzymskiego pojmowania kary jako odpłaty za zdradę lub przestępstwo naruszające ustalony porządek, ale też przywołuje los Hipolita, który rozerwany przez konie został niejako odkupiony i zyskał nowe życie w postaci Wirbiusza.
Tłumaczenie dwuwiersza
W "prozaicznym" szyku łacińskiego zdania 'wyzwolonego z okowów' metrum, przy naturalnym w tym wypadku wyeksponowaniu osoby (qui i hunc na początku każdego ze zdań składowych), epitafium mogłoby wyglądać następująco:
Quī haec patrī condere statuit, hunc mare prius condit,
Pīrātam sīcīs, quod Lūca ulta fuit. 1629 [mīllēsimō sescentēsimō vīcēsimō nōnō]
Czyli pozostawiając łaciński szyk wyrazów w polskim tłumaczeniu mamy:
Który te [pomniki] ojcu [swemu] złożyć postanowił, tego morze wcześniej złożyło [w swej toni],
Pirat sztyletami [zbrodni dokonał], a Lukka wymierzyła sprawiedliwość. 1629.
W nawiasach kwadratowych umieściłem dorozumiane wyrazy. Aby inskrypcja brzmiała naturalniej, przeniosę jeszcze wyraz 'tego' na początek i otrzymuję na koniec "prozaiczne" polskie tłumaczenie:
Tego, który te [pomniki] ojcu [swemu] złożyć postanowił, morze wcześniej złożyło [w swej toni],
Pirat sztyletami [zbrodni dokonał], a Lukka wymierzyła sprawiedliwość. 1629.
angielskie:
He who did resolve these memorials to his sire to raise, Him the sea earlier did enclose in its embrace.
By daggered pirate slain, Lucca wrought justice upon the offender. 1629.
niemieckie:
De, de disse Gedächtkenisse sinem Vader setten woll, den hett dat Meer vörher in ehr Arm sluten.
Vun'n Seeräuber mit'n Dolk nedergeschlagen, hett Lucca de Racht op'n Übeltäter warkt. 1629. |
Ostatnio zmieniony przez DariuszS dnia 30-10-2024 - 06:19, w całości zmieniany 32 razy
|
| |
|
|
|
 |
|
DariuszS |
|
|
Temat postu: Epitafium Rodziny Henningów - koś. Św. Katarzyny w Gdańsku
Wysłany: 26-10-2024 - 18:37
|
|
Dołączył: 13-07-2022
Posty: 46
Status: Offline
|
|
Centralną część epitafium stanowi namalowany przez Hermana Hana portret Christiana Henninga, któremu na tle wnętrza kościoła św. Katarzyny towarzyszą żona, Katarzyna Borckmann, córka Jana, oraz jedna z córek. Prawdopodobnie Katarzyna była jego drugą żoną od 1615 r., choć nie znamy nawet imienia pierwszej żony. Henning był ławnikiem Starego Miasta (od 1591 r.), konseniorem (od 1613 r.), rajcą (od 1614 r.). Jego syn Jan (zm. 1629), zanim po studiach w Rostocku i Lejdzie wyruszył w podróż do Italii, postanowił spisać testament, w którym zobowiązał się ufundować ojcu pomnik. Nie doczekał jednak jego wystawienia, ponieważ trzy lata po śmierci ojca zginał z rąk piratów niedaleko Lukki. O losach jego wyprawy oraz śmierci opowiada obraz "Śmierć skazańca" namalowany przez Bartłomieja Milwitza (ok. 1590-1656), umieszczony w górnej części epitafium, do którego odnosi się Łaciński napis ułożony w dystychu elegijnym. Nad obrazem widnieje portret samego Jana. Medaliony z wizerunkami pozostałych dwóch synów Henningów autor pomnika umieścił nad portretem małżonków, sześciu córek zaś po jego obu stronach. W dolnej części znajduje się inskrypcja w języku niemieckim.
[Łacińskie Inskrypcje w kościołach Gdańska: Śródmieście]
Jeżeli ktoś dysponuje treścią niemieckiej inskrypcji, to uprzejmie proszę o odpowiedź i jej podanie albo o wskazanie źródła w Internecie zawierającego pełny tekst tej inskrypcji.
Pozdrawia,
Dariusz Śmietanka |
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
FAQ
Regulamin
Szukaj
Rejestracja
Zaloguj się, by sprawdzić wiadomości
Zaloguj
