Armia Imperium Rosyjskiego

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Cesarska Armia Rosyjska
Русская императорская армия
Ilustracja
Sztandar cesarski z lat 1856–1917
Historia
Państwo

 Imperium Rosyjskie

Sformowanie

1721

Rozformowanie

21 marca 1917

Patron

św. Jerzy Zwycięzca

Tradycje
Kontynuacja

Biała Armia, Armia Rosyjska

Dowódcy
Pierwszy

Piotr I Wielki

Ostatni

Mikołaj II

Działania zbrojne
IV wojna rosyjsko-turecka
pacyfikacja konfederacji barskiej
V wojna rosyjsko-turecka
wojna polsko-rosyjska 1792
insurekcja kościuszkowska
wojny napoleońskie
VIII wojna rosyjsko-turecka
tłumienie powstania listopadowego
wojna krymska
tłumienie powstania styczniowego
X wojna rosyjsko-turecka
wojna rosyjsko-japońska
Rewolucja 1905 roku
I wojna światowa
Rewolucja lutowa (1917)
Organizacja
Dyslokacja

Cesarstwo Rosyjskie

Rodzaj sił zbrojnych

lądowe

Podległość

Kollegium wojenne → Ministerstwo wojenne Cesarstwa Rosyjskiego

Skład

52 dywizje piechoty
23 dywizje kawalerii
45 brygad artylerii
26 batalionów saperskich

Piotr I Wielki, twórca potęgi państwa i armii rosyjskiej
Michaił Kutuzow, dowódca rosyjski okresu wojen napoleońskich
Grenadierzy i muszkieter wojsk rosyjskich w 1762
Rosyjscy kawalerzyści 17861796
Dekabryści, 1825 (mal. Karl Kolman)

Armia Imperium Rosyjskiego, oficjalnie Cesarska Armia Rosyjska (ros. Русская императорская армия, Russkaja imperatorskaja armija, po polsku potocznie armia carska) – wojska lądowe Cesarstwa Rosyjskiego (państwa rosyjskiego w latach 17211917). Obok Cesarskiej Floty Rosyjskiej i Cesarskiej Floty Wojenno-Powietrznej Rosji wojska lądowe stanowiły podstawowy rodzaj sił zbrojnych Rosji.

Za twórcę nowoczesnego wojska rosyjskiego uważany jest car Piotr I Wielki. To on wprowadził do armii zwyczaje podpatrzone w krajach Europy Zachodniej. Reforma opierała się na działających w Rosji już od wielkiej smuty pułkach obcego wzoru, którymi stopniowo zastępowano nieregularne wojska ziemskie i pułki strzeleckie. W 1699 roku wprowadzono częściowy obowiązek werbunkowy, w 1762 zniesiono obowiązkową służbę wojskową dla szlachty rosyjskiej a w 1874 wprowadzono powszechny obowiązek wojskowy.

Szeregi armii, zależnie od okresu, zasilali nie tylko Rosjanie, ale i Niemcy bałtyccy, Niemcy nadwołżańscy, Serbowie, Kozacy, Kałmucy, Tatarzy, Baszkirzy, Polacy, Litwini, Białorusini, Ukraińcy, Żydzi i inni.

Żołnierze Cesarskiej Armii Rosyjskiej brali udział w licznych działaniach, m.in. w wojnach napoleońskich, wojnie krymskiej, wojnie rosyjsko-japońskiej i I wojnie światowej.

Wielkość armii i służba[1][edytuj | edytuj kod]

Na początku XIX wieku armia imperatora należała do największych w Europie. Pod bronią znajdowało się ok. 450 tys. żołnierzy, z czego 75% stanowiła piechota. W latach 1793-1855 służba wojskowa w Imperium Rosyjskim trwała 25 lat, a w 1855 r. skrócono ją do 15 lat[2]. Dalsze zmiany przyniosła reforma z 1874 r., gdy rozszerzono grupę podlegającą poborowi, ale jednocześnie skrócono czynną służbę do 6 lat w wojskach lądowych i 7 lat we flocie[3][4].

Śmiertelność żołnierzy w armii rosyjskiej była zatrważająca. Szacuje się, że w czasie obowiązywania 25-letniej służby na 17–25 tys. wcielonych do armii do końca tego okresu dożywało ok. 200-300 poborowych. Bynajmniej nie gwarantowało to zwolnienia do domu. Wielu żołnierzy po służbie było przenoszonych do formacji rezerwowych, dzięki temu wojsko rosyjskie zachowywało pod bronią doświadczonych weteranów. Oficjalne czynniki przyznawały, że w czasach panowania Mikołaja I rocznie z powodu ciężkich warunków bytowania umierało 40 tys. żołnierzy rosyjskich. Największa śmiertelność była wśród oddziałów stacjonujących na Kaukazie. W latach 30.–40. XIX wieku praktycznie żaden rosyjski żołnierz nie dożył tzw. nieograniczonego urlopu[5]. Na początku lat 50. XIX wieku armia rosyjska liczyła 938 731 żołnierzy formacji regularnych i 245 850 nieregularnych (głównie kozackich). Obliczenia wskazują, że podczas pierwszych 25 lat panowania Mikołaja I od samych chorób zmarło 1 028 650 żołnierzy[6]. Do czasów reformy wojskowej Dmitrija Milutina w 1874 wojsko rosyjskie nie znało koszar. Niemal półtoramilionowe wojsko rozlokowane było w prymitywnych ziemiankach i lepiankach lub po kwaterach prywatnych[7]. W ramach represji w trakcie i po upadku powstania listopadowego do specjalnych batalionów tzw. kantonistów wcielono dzieci polskie[8].

W ramach reformy Milutina skrócono czas służby wojskowej z 25 do 16 lat, wprowadzono naukę czytania i pisania, ograniczono stosowanie kar cielesnych wobec żołnierzy, po 1864 roku przezbrojono armię na broń gwintowaną odtylcową i zorganizowano okręgi wojskowe. W 1874 roku wprowadzono powszechny obowiązek służby wojskowej[9].

W 1914 armia ta była największą armią czasu pokoju na świecie i liczyła 1 423 000 żołnierzy, przy 180 mln całkowitej liczebności ludności Imperium. Trzy tygodnie po ogłoszeniu mobilizacji, jej liczebność wzrosła do 5 338 000 osób[10]. W latach 1914-1917, w czasie działań prowadzonych w I wojnie światowej armia rosyjska wzięła do niewoli około 2 000 000 żołnierzy. Byli to głównie żołnierze armii austro-węgierskiej[11].

Okręgi wojskowe[edytuj | edytuj kod]

  • Petersburski Okręg Wojskowy
  • Kijowski Okręg Wojskowy
  • Moskiewski Okręg Wojskowy
  • Warszawski Okręg Wojskowy
  • Wileński Okręg Wojskowy
  • Fiński Okręg Wojskowy
  • Odeski Okręg Wojskowy
  • Kazański Okręg Wojskowy
  • Kaukaski Okręg Wojskowy
  • Turkiestański Okręg Wojskowy
  • Omski Okręg Wojskowy
  • Irkucki Okręg Wojskowy
  • Amurski Okręg Wojskowy
  • Obwód Zakaspijski był okręgiem administracyjnym na prawach okręgu wojskowego

Piechota[edytuj | edytuj kod]

Dywizje piechoty[edytuj | edytuj kod]

Armia carska liczyła 52 dywizje piechoty:

  • 45 dywizji armijnych
  • 4 dywizje grenadierskie
  • 3 dywizje gwardyjskie

Dywizja składała się z 2 brygad po 2 pułki w każdej (wyjątek stanowiła jedna dywizja armijna, w składzie której był jeden dodatkowy pułk – razem 5 pułków).

Brygady strzeleckie[edytuj | edytuj kod]

Armia carska liczyła 15 brygad strzeleckich:

  • 5 brygad podstawowych strzeleckich
  • 3 brygady wschodniosyberyjskie
  • 2 brygady zakaukaskie
  • 1 brygada fińska (finlandzka)
  • 1 brygada gwardyjska
  • 1 brygada kaukaska
  • 1 brygada kaukaska miejscowa
  • 1 brygada turkiestańska

Każda z brygad strzeleckich oraz fińska (finlandzka) składały się z 2 pułków po 2 bataliony, natomiast pozostałe brygady z 4 oddzielnych batalionów, brygada kaukaska miejscowa z drużyn.

Pułki piechoty[edytuj | edytuj kod]

Armia carska liczyła 209 pułków piechoty:

  • 181 pułków armijnych
  • 16 pułków grenadierskich
  • 12 pułków gwardyjskich

W skład pułku wchodziły 4 bataliony po 4 kompanie w każdym z nich.

Cała piechota liczyła 945 batalionów, w pułku było około 1900 żołnierzy w czasie pokoju oraz około 4000 podczas wojny.

Kawaleria[edytuj | edytuj kod]

Żołnierz Gwardyjskiego Pułku Kawalerii

Armia carska liczyła 23 dywizje kawalerii:

  • 15 dywizji armijnych (każda po jednym pułku kozackim)
  • 4 dywizje kozackie
  • 2 dywizje gwardyjskie, w każdej:
    • 6 pułków po 4 szwadrony
    • po 2 pułki kozackie
    • po 1 kozackiej sotni lejb-gwardii
  • 1 dywizja dodatkowa
  • 1 dywizja kaukaska (w tym jeden pułk kozacki)

A także:

  • eskorta cara
  • 18 samodzielnych pułków kozackich
  • 2 samodzielne brygady kawalerii
  • 1 finlandzki dragoński pułk
  • 1 nadmorski dragoński pułk

W czasie działań wojennych w pułku było około 1000 żołnierzy i 900 koni.

Żołnierz rosyjski z rakietą Congreve’a 18261828

Artyleria[edytuj | edytuj kod]

Artyleria piesza[edytuj | edytuj kod]

Rosyjska haubica na froncie rosyjsko-niemieckim, 1915
  • 45 brygad armijnych (jedna brygada armijna artylerii pieszej w każdej dywizji armijnej piechoty)
  • 4 brygady grenadierskie
  • 3 brygady gwardyjskie
  • 7 strzeleckich artyleryjskich dywizjonów (po 3 baterie)
  • 7 pułków haubicznych
  • 2 pułki turkiestańskie
  • fiński (finlandzki) artyleryjski pułk
  • górski artyleryjski pułk
  • 2 brygady syberyjskie
  • dywizjon syberyjski
  • dywizjon zabajkalski

W brygadach artylerii pieszej było 6-9 baterii, po 8 armat w każdej.

Artyleria konna[edytuj | edytuj kod]

  • 23 baterie armijne
  • 20 baterii kozackich
  • 5 baterii gwardyjskich
  • 1 bateria konna górska

Bateria miała po 6 armat. W składzie polowej artylerii były także artyleryjskie pułki.

Wojska inżynieryjne[edytuj | edytuj kod]

  • 26 batalionów saperskich
    • 19 armijnych batalionów saperskich
    • 2 bataliony saperskie kaukaskie
    • 1 batalion saperski grenadierski
    • 1 batalion saperski gwardyjski
    • 1 batalion saperski syberyjski
    • 1 batalion saperski turkiestański
  • 8 batalionów pontonowych
  • 7 batalionów kolejowych
  • 6 polowych parków inżynieryjnych
  • 2 stałe parki inżynieryjne
  • 1 szkolny park aeronautyczny

Rosyjskie wojska inżynieryjne, stacjonujące w europejskiej części Rosji oraz na Kaukazie, były zgrupowane w 7 brygad saperskich i 1 brygadę kolejową.

Działania zbrojne[edytuj | edytuj kod]

Pancernik „Cesariewicz” (wojna rosyjsko-japońska)
Odwrót armii carskiej po bitwie pod Mukdenem
Front rosyjsko-kaukaski, 1916
Zranieni rosyjscy żołnierze jadący do najbliższego lazaretu (I wojna światowa)

Stopnie wojskowe[edytuj | edytuj kod]

Naramiennik munduru polowego z lat 1914-1917
(są to konwencjonalne obrazy: mogą być litery i / lub monogramy(inne języki) jednostek wojskowych).
Piechota Artyleria Kawaleria Kozacy Oznaczenie
Korpus szeregowych (Рядовой состав)
Рядовой, гренадер, стрелок
(szeregowy, grenadier, strzelec)
Канонир
(kanonier)
Рядовой, гусар, драгун, улан, кирасир
(szeregowy, husarz, dragon, ułan, kirasjerzy)
Казак
(kozak)
Ефрейтор
(starszy szeregowy)
Бомбардир
(bombardier)
Ефрейтор
(starszy szeregowy)
Приказный
(przykaźny)
Korpus podoficerów (Унтер-офицерский состав)
Младший унтер-офицер
(kapral)
(dosł. "młodszy podoficer")
Младший фейерверкер
(młodszy ogniomistrz)
Младший унтер-офицер
(młodszy podoficer)
Младший урядник
(młodszy podoficer)
Старший унтер-офицер/
(plutonowy)
(dosł. "starszy podoficer")
Старший фейерверкер
(starszy ogniomistrz)
Старший унтер-офицер
(plutonowy)
Старший урядник
(starszy podoficer)
Фельдфебель
(sierżant, feldfebel)
Фельдфебель, вахмистр (конная артиллерия)
(feldfebel, wachmistrz: artyleria konna)
вахмистр
(wachmistrz)
Подпрапорщик
(podchorąży)
Подхорунжий
(podchorąży, dosł. podchorunżyj)
Зауряд-прапорщик, подпрапорщик на офицерской должности
(chorąży-kadet, podchorąży na stanowisku oficerskim)
Зауряд-хорунжий
(chorąży-kadet, dosł. zaurjad-chorunżyj)
Korpus oficerów liniowych (Обер-офицерский состав)
Прапорщик (только в военное время)
(chorąży: tylko w czasie wojny)
Подпоручик
(podporucznik)
Корнет
(kornet)
хорунжий
(Chorąży, dosł. chorunżyj)
Поручик
(porucznik)
Cотник
(setnik)
Штабс-капитан
(kapitan sztabowy)
Штабс-ротмистр
(rotmistrz sztabowy)
Подъесаул
(podesauł)
Капитан
(kapitan)
Ротмистр
(rotmistrz)
Есаул
(esauł)
Korpus oficerów sztabowych (Штаб-офицерский состав)
Подполковник
(podpułkownik)
Подполковник (до 1884 года), войсковой старшина (после 1884 года)
(podpułkownik: przed 1884, starszyna: po 1884 roku)
Полковник
(pułkownik)
Generałowie (Генеральский состав)
Генерал-майор
(generał-major)
Генерал-лейтенант
(generał-lejtnant)
Generałowie broni (Генералы рода войск)
Генерал от инфантерии, инженер-генерал
(generał piechoty, inżynier-generał)
Генерал от артиллерии
(generał artylerii)
Генерал от кавалерии
(generał kawalerii)
Генерал-фельдмаршал (чин существовал, в период 1914-1917 года никому из русских генералов не присвоен, изображение погона условное)
(feldmarszałek: ranga istniała, w latach 1914-1917 żaden z rosyjskich generałów nie został przydzielony, wizerunek jest warunkowy)

Inne pułki[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Marcin Baranowski: Bitwa pod Kaliszem 13 lutego 1813. Zabrze: 2006.
  2. Blum J., Lord and Peasant in Russia From the Ninth to the Nineteenth Century, Princeton University Press, 1971, p. 466.
  3. Mikołaj Banaszkiewicz, Epoka wielkich reform w Imperium Rosyjskim: uwagi na marginesie projektu "konstytucji" Loris-Mielikowa, „Politeja” (12), 2009, s. 133–156, ISSN 1733-6716, JSTOR24919461 [dostęp 2021-02-21].
  4. Manifesto on the compulsory military service and the Charter of military service was assigned, Boris Yeltsin Presidential Library [dostęp 2021-02-21] (ang.).
  5. Wiesław Caban, Losy żołnierzy powstania listopadowego wcielonych do armii carskiej, w: Przegląd Historyczny, t. XCI, z. 2, s. 245.
  6. W. Bruce Lincoln: Mikołaj I. Warszawa: 1988, s. 246.
  7. Ibidem.
  8. Solidarność 1830, Niemcy i Polacy po Powstaniu Listopadowym, Warszawa, 2005, s. 159–161.
  9. Mała Encyklopedia 1970 ↓, s. 313.
  10. Wiktor Suworow Dzień „M”, Rebis Poznań 2008.
  11. Gołowin 2018 ↓, s. 89.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Raspisanije suchoputnych wojsk 1836–1914, Petersburg 1914.
  • A.A. Kersnowski, Istorija russkoj armii, Moskwa 1994.
  • Mała Encyklopedia Wojskowa (K-Q). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.
  • Mikołaj Gołowin: Armia rosyjska w wielkiej wojnie. Wyd. 1. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2018. ISBN 978-83-7889-763-7.