Podział administracyjny I Rzeczypospolitej

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Podział administracyjny I RP. Stan prawny na rok 1619
Podział administracyjny w 1764
Podział administracyjny w latach 1773–1793
Szczegółowy podział na województwa i powiaty, stan prawny na rok 1619
Podział Rzeczypospolitej Obojga Narodów na prowincje
Fragment obrazu Bernarda Bellotta Elekcja Stanisława Augusta przedstawiający elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1764 na Woli, widoczne koło rycerskie z chorągwiami województw

Podział administracyjny I Rzeczypospolitej był pochodną skomplikowanej historii wewnętrznych zmian terytorialnych sięgających czasów rozbicia dzielnicowego w Polsce oraz zewnętrznych strat i nabytków terytorialnych Polski i Litwy.

Pojęcie Rzeczpospolita Obojga Narodów odnosi się do państwa polskiego od unii lubelskiej (1569) do ostatniego rozbioru. Rzeczpospolita składała się z dwóch części: Korony Królestwa Polskiego (potocznie – Korony) i Wielkiego Księstwa Litewskiego (potocznie – Litwy), które posiadały dużą niezależność przejawiającą się również w administracji terytorialnej.

Korona Polska[edytuj | edytuj kod]

Korona dzieliła się na dwie prowincje: wielkopolską (do której zaliczano również Mazowsze i Prusy Królewskie) oraz małopolską (z Rusią Czerwoną, Podolem, Wołyniem i Ukrainą).

Pod koniec XVI wieku Korona (bez Warmii) zajmowała obszar 180 638 km2, na którym znajdowało się 24 650 miejscowości (i osad), przy średniej gęstości zaludnienia 13,6 miejscowości na 100 km2.[1]

Prowincja wielkopolska[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: prowincja wielkopolska.

Wielkopolska[edytuj | edytuj kod]

Mazowsze[edytuj | edytuj kod]

Prusy Królewskie[edytuj | edytuj kod]

Od 1466 do 1537 całe województwo było jednym powiatem. W 1537 zostało podzielone na dwa powiaty: powiat michałowski i powiat chełmiński. W 1764 podzielono je na 7 powiatów: chełmiński, toruński, grudziądzki, radzyński, kowalewski, brodnicki i nowomiejski, a następnie w 1767 dodano jeszcze dwa kolejne, golubski i łasiński, jednak decyzje te nigdy nie weszły w życie.

Prowincja małopolska[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: prowincja małopolska.

Małopolska[edytuj | edytuj kod]

Podlasie[edytuj | edytuj kod]

Ruś[edytuj | edytuj kod]

Prowincja litewska (Wielkie Księstwo Litewskie)[edytuj | edytuj kod]

Inne terytoria[edytuj | edytuj kod]

Inflanty[edytuj | edytuj kod]

Od 1582 trzy prezydia (od 1598 nazywane województwami):

Od 1667 (faktycznie od 1620):

Księstwo Siewierskie[edytuj | edytuj kod]

Domena we władaniu biskupów krakowskich, tytułujących się książętami siewierskimi, formalnie włączone do Polski w 1790.

Lenna[edytuj | edytuj kod]

Protektoraty[edytuj | edytuj kod]

Województwa utworzone na sejmie grodzieńskim 23 listopada 1793[edytuj | edytuj kod]

Województwa utworzone na sejmie grodzieńskim

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Ziemie polskie Korony w drugiej połowie XVI wieku. Wydanie zbiorcze, pod red. M. Słonia, cz. II: Komentarz, indeksy (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku. Wydanie zbiorcze serii, pod red. H. Rutkowskiego i M. Słonia), Warszawa 2021, s. 740 [1]; cz. I: Mapy i plany [2]; Ziemie polskie Korony w drugiej połowie XVI w. w formie cyfrowej dostępne na: Atlas Fontium [3]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • „Starożytna Polska”, M. Baliński, wyd. S.Orgelbranda, Warszawa 1843. t.II, s. 230